Operaties die live op televisie worden uitgezonden trekken vaak veel kijkers. Deze uitzendingen zijn informatief bedoeld, maar het belang van de patiënt lijkt er niet mee gediend te zijn. Tijd voor een heroverweging.
Het komt met grote regelmaat voor: live uitgezonden operaties, gericht op een lekenpubliek. Zo waren onlangs onder andere een sectio, een nierdonatie en een prostaatresectie live op tv te zien. Volgens de makers van dergelijke uitzendingen zijn deze vooral ‘informatief’ bedoeld. Maar als dat het werkelijke doel is, is het de vraag waarom de operatie live uitgezonden moet worden. Informatie over medische ingrepen of de werking van een operatierobot kan ook worden verstrekt door achteraf gemonteerde beelden. Dat is ongetwijfeld minder spannend, maar operaties zijn bedoeld om veilig te zijn, niet spannend.
Het live op tv uitzenden van operaties kent immers de nodige ethische bezwaren. Mensen hebben de neiging zich anders te gedragen als er camera’s in de buurt zijn. Operateurs ervaren tijdens een live-operatie ook meer stress dan bij een normale procedure [1]. Bij eventuele complicaties zal de operateur zich daardoor mogelijk anders opstellen dan te doen gebruikelijk. De arts kan ook – al dan niet bewust – vanwege tijdsrestricties proberen de procedure te versnellen of te vertragen. Het is bekend dat live uitgezonden operaties langer duren en dat met name complexe ingrepen ook een slechtere uitkomst hebben [2].
De arts die weet heeft van een aankomende uitzending zal op zoek moeten naar een ‘geschikte’ patiënt. Dat kan tot ongemak bij de patiënt leiden. Het is bijvoorbeeld bekend dat patiënten waarvan de operatie wordt uitgezonden langer moeten wachten op een operatie dan andere patiënten [3]. De live-uitzending geeft extra hectiek. Er zijn technici aanwezig die vaak niet bekend zijn met het werk op een OK-complex. Hierdoor kan een verhoogd perioperatief infectierisico ontstaan [4] [5]. Een ander probleem is dat van informed consent. De patiënt die voor de live-operatie is ‘geselecteerd’ kan zich onder druk gezet voelen om toestemming te geven. Enerzijds omdat hij zich ‘vereerd’ voelt, maar ook omdat hij mogelijk bang is de relatie met zijn arts te verstoren. De operateur beantwoordt tijdens de operatie soms vragen van kijkers. Het is onvermijdelijk dat dit afleidt van de procedure, nog afgezien van het feit dat een live-operatie voor de operateur sowieso spannender is dan een reguliere operatie.
Ongetwijfeld heeft het live uitzenden van een operatie een grotere amusementswaarde dan vooraf opgenomen beelden, omdat altijd de mogelijkheid bestaat dat de procedure onvoorzien verloopt. Deze hogere amusementswaarde zorgt waarschijnlijk ook voor hogere kijkcijfers. Het is echter de vraag of het belang van de patiënt aan deze kijkcijfers ondergeschikt gemaakt moet worden. Juist vanwege deze ethische bezwaren hebben veel internationale wetenschappelijke verenigingen inmiddels richtlijnen voor live-operaties uitgevaardigd. Maar richtlijnen – hoe stringent ook – kunnen volgens mij slechts een deel van de ethische problemen voorkomen. De Amerikaanse Society of Thoracic Surgeons verbiedt thoraxchirurgen dan ook om mee te werken aan live-operaties gericht op een lekenpubliek [6].
De belangrijkste vraag bij live op tv uitgezonden operaties zou moeten zijn: is het patiëntenbelang ermee gediend? Het antwoord daarop lijkt me ‘nee’. Een heroverweging is dan ook gepast. Een OK is geen tv-studio.
Met dank aan Arjen Noordzij.
Gert van Dijk, ethicus bij de KNMG en het Erasmus MC
Twitter: @gert_van_dijk
Ethische dilemma’s: ze spelen dagelijks in de zorg. Vaak kijkt u er weer anders tegenaan dan uw collega. Ethische kaders en gedragsregels geven ruimte voor de toepassing in specifieke situaties. KNMG-ethicus Gert van Dijk verkent actuele dilemma’s in zijn columns over ethiek in de praktijk.
Zelf aan de slag met ethische vragen? De Ethische toolkit, een online naslagwerk op het gebied van medische ethiek, wijst u de weg.
Robert M. Sade, MD, Broadcast of Surgical Procedures as a Teaching Instrument in Cardiothoracic Surgery. American Association for Thoracic Surgery Ethics Committee and The Society of Thoracic Surgeons Standards and Ethics Committee. doi:10.1016/j.athoracsur.2008.05.066.
Ben je arts en wil je reageren op dit artikel, stuur dan een mail naar communicatie@fed.knmg.nl