Hoe ga je als arts om met patiënten die op basis van informatie van het internet hun eigen gezondheid of die van anderen in gevaar brengen? Die vraag werd onlangs urgent toen bleek dat in 2017 de vaccinatiegraad verder was gedaald. Daardoor stierven in Europa de afgelopen periode 37 mensen aan mazelen, een ziekte die tot enkele jaren geleden vrijwel uitgeroeid leek. Oorzaak: ouders die steeds minder vaak hun kinderen laten vaccineren.
Tot nu toe is het standaard antwoord op de dalende vaccinatiegraad: ‘meer voorlichting’. Maar dat blijkt vaak juist contraproductief te werken. De dalende vaccinatiegraad wordt namelijk niet veroorzaakt door een gebrek aan kennis, maar door een gebrek aan vertrouwen. Ik heb mijn kinderen laten vaccineren omdat ik het vaccinatieprogramma vertrouw, niet omdat ik tot in detail weet wat er in vaccins zit. En omdat ik niet wil dat mijn kinderen een gevaar zijn voor andere kinderen die niet gevaccineerd kunnen worden, bijvoorbeeld omdat ze ziek, of te jong zijn. Vaccinatie is namelijk ook een individuele bijdrage aan een gemeenschappelijk goed: groepsimmuniteit.
Vanuit een zuiver individueel perspectief is het echter rationeel om je kind niet te vaccineren – zolang alle anderen dat tenminste wel doen. Je kind wordt dan beschermd door de groepsimmuniteit die andere kinderen bieden, zonder dat jouw kind de kleine kans op bijwerkingen loopt. En in een sterk geïndividualiseerde samenleving als de onze spreken mensen elkaar daar nauwelijks op aan.
We moeten echter niet doen alsof deze ouders niets begrijpen van wetenschappelijke feiten. De meeste mensen begrijpen namelijk heel goed dat vaccinatie in het algemeen goed is voor de samenleving. Maar dat is voor veel mensen te abstract. De vraag die mensen hebben is: kan ik er op vertrouwen dat het voor mijn individuele kind ook goed is? En bij de huidige hoge vaccinatiegraad is die vraag veel moeilijker positief te beantwoorden, zeker als het gaat om ziektes die – dankzij vaccinaties! – nauwelijks nog voorkomen.
Eigenlijk weten we nauwelijks waar dit gebrek aan vertrouwen vandaan komt en hoe we met deze nieuwe werkelijkheid moeten omgaan. Eén ding is wel zeker: mensen als ‘dom’ beschouwen en hen overladen met evidence based informatie werkt zeker niet, omdat het hen niet aanspreekt op de vragen die zij hebben en het wantrouwen dat zij ervaren. Informatie is geen medicijn tegen wantrouwen.
Want uiteindelijk draait het in deze discussie om vertrouwen. Omdat het vertrouwen in artsen onverminderd hoog is, kunnen juist zij in deze discussie een belangrijke rol spelen. Dat gebeurt gelukkig ook steeds vaker. Onlangs begon een aantal artsen op social media de actie #ikvaccineer. Zij gaven daarmee aan – vaak met heel persoonlijke verhalen - dat zij zichzelf en hun kinderen vaccineren. Niet omdat ze precies weten hoe vaccins werken of wat er in zit. Maar wel omdat zij vertrouwen in vaccins hebben. Of zo’n actie werkt is niet zeker. Maar het is een stap in een zoektocht naar nieuwe, persoonlijker vormen van communicatie die gericht zijn op het terugwinnen van vertrouwen. En dat is winst.
Gert van Dijk, ethicus bij de KNMG en het Erasmus MC
Twitter: @gert_van_dijk
Ethische dilemma’s: ze spelen dagelijks in de zorg. In zijn columns verkent KNMG-ethicus Gert van Dijk actuele dilemma’s uit de praktijk.
Zelf aan de slag met ethische vragen? De Ethische toolkit wijst u de weg. Dit online naslagwerk op het gebied van medische ethiek bevat onder andere een praktisch stappenplan, podcasts over ethische dilemma’s en toegankelijke informatie zoals een inleiding in de ethiek.
Ben je arts en wil je reageren op dit artikel, stuur dan een mail naar communicatie@fed.knmg.nl