Hoe gaat een coalitie van uiteenlopende politieke partijen om met ethiek? Opvallend is dat in het nieuwe regeerakkoord voor veel ethische onderwerpen alleen een procedure is afgesproken. Er moet een medisch-wetenschappelijke noodzaak voor een bepaalde verandering zijn, adviesraden moeten daar positief over adviseren en er moet een maatschappelijk debat over het onderwerp zijn geweest.
Het afspreken van procedures doen we ook in de zorg, bijvoorbeeld bij het bespreken van complexe casuïstiek. Je kunt immers niet vooraf formuleren wat in een specifieke situatie het juiste is om te doen, daarvoor zijn patiënten te verschillend. Wat wel kan, is vastleggen hoe je een besluit gaat nemen. Denk aan een moreel beraad, waar met behulp van een stappenplan geprobeerd wordt om tot een zo goed mogelijk beredeneerd besluit te komen. Een belangrijke stap daarbij is het formuleren van de vraag naar wat precies het morele probleem in een bepaalde casus is.
Eén van de onderwerpen waarover in het regeerakkoord een procedure is afgesproken is die over mensen met een ‘voltooid leven’. Er komt onderzoek ‘naar de omvang en de omstandigheden van de groep mensen voor wie de euthanasiewet onvoldoende soelaas biedt’. Daarna zal het kabinet beslissen hoe verder te gaan. Dat onderzoek is verstandig. Op dit moment is er simpelweg te weinig bekend over wat precies het probleem is om te kunnen stellen dat een nieuwe weg naar hulp bij zelfdoding de juiste oplossing is.
Gelet op recente uitspraken van de toetsingscommissie en de open kaders van de euthanasiewet is het moeilijk om een situatie te bedenken waarin die wet geen soelaas biedt. Wel weten we dat artsen terughoudend zijn om in situaties van ‘voltooid leven’ euthanasie uit te voeren, ook al zou de wet daar misschien ruimte voor laten. Die morele weerstand begrijp ik heel goed. Euthanasie uitvoeren bij iemand die somatisch ernstig lijdt, is van een heel andere orde dan euthanasie bij iemand die nog jaren te leven heeft. Vaak zal bij ‘gezonde’ ouderen ook blijken dat de doodswens complex en ambivalent is, en er andere mogelijkheden zijn dan de dood om de problemen op te lossen.
De vraag of de euthanasiewet voldoende soelaas biedt, gaat er al van uit dat de dood de beste oplossing is. Een veel relevantere vraag volgens mij is wie precies de mensen zijn met gevoelens van een ‘voltooid leven’ en een actuele wens tot hulp bij actieve levensbeëindiging. Wat zijn precies hun problemen, hun wensen, hun zorgen, hun verlangens? Hoe kan eenzaamheid en verlies aan zingeving onder ouderen verzacht worden?
Bij complexe morele problemen zijn nieuwe wetten maar zelden een oplossing, zo is mijn ervaring. Met voldoende kennis, een precieze formulering van het probleem, creativiteit en gestructureerd gezamenlijk overleg kom je vaak al een heel eind. Zo’n proces kan eventueel leiden tot nieuwe wetten, maar dat moet niet het uitgangspunt zijn. Een zorgvuldige procedure garandeert ook niet dat iedereen zich kan vinden in het resultaat, maar wel dat iedereen zich gehoord voelt en er goede argumenten zijn voor het genomen besluit. En uiteindelijk is dat in de ethiek – en de politiek - waar het om draait.
Gert van Dijk, ethicus bij de KNMG en het Erasmus MC
@gert_van_dijk
Ethische dilemma’s: ze spelen dagelijks in de zorg. In zijn columns verkent KNMG-ethicus Gert van Dijk actuele dilemma’s uit de praktijk.
Zelf aan de slag met ethische vragen? De Ethische toolkit wijst u de weg. Dit online naslagwerk op het gebied van medische ethiek bevat onder andere een praktisch stappenplan, podcasts over ethische dilemma’s en toegankelijke informatie zoals een inleiding in de ethiek.
Zie ook: KNMG: regeerakkoord mist langetermijnvisie op zorg
Artsen moeten soms moeilijke ethische afwegingen maken. Hoe ga je om met de zwangerschapswens van een zwakbegaafde patiënt? Moet een niet-reanimeerverklaring altijd worden gerespecteerd? Is de OK als tv-studio acceptabel? Wat te doen met de euthanasiewens van een dementerende patiënt? Deze KNMG-discussiegroep is voor artsen die een bijdrage willen leveren aan het debat over deze dilemma’s.
Discussieer mee op de KNMG LinkedIn groep Artsen en ethische dilemma’s
Ben je arts en wil je reageren op dit artikel, stuur dan een mail naar communicatie@fed.knmg.nl