Afgelopen week was ik naar de themamiddag ‘Samen voorbereid op crisistijd’, georganiseerd door de Nationale Zorgreserve, het Nederlands Instituut Publieke Veiligheid en het Landelijk netwerk acute zorg.
Het was nuttig stil te staan bij verschillende scenario’s die zich kunnen voordoen, zoals een aanslag, natuurramp, (extra) gewonden door een oorlogssituatie of een nieuwe pandemie en de gevolgen daarvan voor de zorg. Duidelijk werd de urgentie om goed voorbereid te zijn - voor zover mogelijk natuurlijk, want ‘always expect the unexpected’. Toch vertrok ik die middag enigszins ontgoocheld, omdat de écht moeilijke vragen onbeantwoord bleven.
In de bijeenkomst was volop aandacht voor logistieke aspecten zoals de samenwerking tussen defensie en de Nationale Zorgreserve, het opschalen van de zorgcapaciteit, en de noodzaak van extra zorgprofessionals, waaronder zorgreservisten. Het is fantastisch dat deze mensen zich beschikbaar stellen voor als dat nodig is en goed dat daartoe volop samengewerkt wordt. Het doel hiervan is, zo werd betoogd, om samen de continuïteit en kwaliteit van zorg te waarborgen als er door een noodsituatie veel druk op de zorgsector zou ontstaan.
Op zich een nobel streven, maar hierbij voelde ik toch de nodige scepsis. Gaat men er werkelijk van uit dat de zorg onder alle omstandigheden door zou moeten gaan zoals we gewend zijn? Naar mijn bescheiden mening getuigt dat toch van enige naïviteit en/of kop-in-het- zand steken. Volgens mij betekent een werkelijke noodsituatie onvermijdelijk dat we keuzes moeten maken. Tussen welke zorg we nog wel en niet meer bieden, en vooral aan wíe we die verlenen. Gaan we in die laatst beschikbare OK de zwaargewonde militair opereren of voeren we toch die spoedsectio bij de vrouw met haar kind in nood uit? Doen we ons uiterste best om de IC-capaciteit op te schalen of besluiten we geen IC-zorg meer te leveren omdat dit verhoudingsgewijs te veel mensen en middelen vergt, gezien de ‘opbrengst’ (in bijvoorbeeld gewonnen levens en/of algemene gezondheidswinst). Zijn er vormen van gezondheidszorg, zeg cosmetische chirurgie, bevolkingsonderzoeken, waar we dan direct de stekker uittrekken? Laten we bedrijfs- en verzekeringsartsen (mits daartoe bevoegd en bekwaam) in de curatieve zorg werken? De mogelijkheden zijn legio. Maar daartoe dienen we het wel eens te zijn over de achterliggende ethische uitgangspunten.
De vraag hoe dit soort keuzes zouden moeten worden gemaakt en vooral door wie, kwam slechts in de marge aan de orde. De vraag leidde op het podium tot een besmuikte glimlach en de tekst dat dit ‘een moeilijk gesprek’ was en dat ‘Den Haag hiermee bezig was’. Dat hielp niet echt om mijn scepsis weg te nemen: we waren hier bij elkaar om te spreken over noodsituaties maar kennelijk (nog) niet bereid om het beest in de bek te kijken en de échte vragen op te pakken?
Dat vind ik teleurstellend en bijna onverantwoord. De coronapandemie ligt nog geen drie jaar achter ons en er is van verschillende kanten geconcludeerd dat de (ethische) uitgangspunten en overwegingen achter toen gemaakte keuzes niet bij voorbaat navolgenswaardig zijn.1 Dat moet dus anders en beter – en vooral vóóraf.
Want ik mag hopen dat we niet in het heetst van de strijd individuele dokters gaan opzadelen met de bijna onmogelijke keuze om te kiezen tussen patiënten als de zorgcapaciteit tóch tekortschiet. Het zou wat mij betreft getuigen van verantwoordelijk bestuur als de politiek én het bestuur (VWS, Defensie, BZ, etc) dit ‘moeilijke gesprek’ actief op gang brengen met zorgverleners, experts én de maatschappij om zo tot weloverwogen en gedragen keuzes te komen hoe te handelen als het water ons daadwerkelijk aan de lippen staat.
Maar misschien ben ik naïef en bestaat voor die situatie allang een (geheim) noodscenario. Als dat zo is (wat ik hoop maar betwijfel) zou het goed zijn hierover van tevoren transparant te zijn naar zorgverleners én de maatschappij. En als dit noodscenario niet bestaat lijkt me dat dit hete hangijzer met voorrang moet worden opgepakt door alle partijen die zich nu voorbereiden op het moment dat de noodsituatie daadwerkelijk daar is.
Dr. mr. Antina de Jong, adviseur gezondheidsrecht en medische ethiek
1 Zie onder andere: Aanpak coronacrisis - Onderzoeksraad voor Veiligheid; Invloed van de corona-epidemie op de gezondheid en leefstijl van Nederlandse volwassenen | RIVM; Uitgestelde zorg tijdens coronapandemie - gevolgen voor gezondheid | RIVM.
Ben je arts en wil je reageren op dit artikel, stuur dan een mail naar communicatie@fed.knmg.nl