‘Stop de diagnose-expansie’ schreef de RVS onlangs in het advies ‘Iedereen bijna ziek’. De RVS wijst erop dat meer en meer normale variaties als ‘medisch afwijkend’ worden bestempeld. Zo bestaat er tegenwoordig ‘pre-diabetes’, ‘pre-dementie’, ‘pre-maligniteiten’ en voldoen kinderen met milde klachten steeds vaker aan de definitie van autisme of ADHD. Daardoor krijgen steeds meer mensen het stempel ‘ziek’, of ‘pre-ziek’. We zijn gezonder en leven langer dan ooit tevoren, maar we voelen ons veel vaker en langer ziek.
De RVS waarschuwt ook dat de focus op individuele diagnostiek de aandacht af kan leiden van maatschappelijke en contextuele oorzaken van gezondheidsproblemen. Zo leidt het persoonlijk aanspreken van mensen met een ongezonde leefstijl bijvoorbeeld af van het bredere probleem dat we leven in een obesogene samenleving, waarin mensen voortdurend worden verleid tot ongezond gedrag.
Wees daarom terughoudend met het stellen van diagnoses en het screenen van klachtenvrije mensen, aldus de RVS, want vaak zijn de nadelen groter dan de voordelen.
Een paar dagen later: lange rijen voor de RAI, waar internationale leverartsen tijdens een congres een ‘gratis Fibroscan’ aanboden: een echo die de elasticiteit van de lever meet. ‘Binnen 10 minuten duidelijk hoe het met je lever staat!’ Wie een afwijkende uitslag krijgt moet bij de huisarts - tot hun ergernis - een verwijzing vragen naar een MDL-arts. En dat terwijl de wachttijden bij MDL-poliklinieken – voor mensen die wel actuele klachten hebben - nu al soms een jaar of langer zijn. Of screening op leverafwijkingen in een klachtenvrije, niet-geselecteerde populatie daadwerkelijke gezondheidswinst oplevert valt zeer te betwijfelen.
Wat hier gebeurt is een typisch voorbeeld van disease-mongering, een combinatie van ‘disease awareness’ – ziektebewustzijn - en ‘fear mongering’ – bangmakerij. Belangrijk onderdeel van disease-mongering is het presenteren van normale variaties, veroudering of risicofactoren, zoals ‘leververvetting’, een hoog cholesterol of ‘pre-diabetes’ als een ziekte. En een ziekte is iets waar wat aan gedaan moet worden. En vaak is dat: meer onderzoek.
Maar hoe minder duidelijk de indicatie is voor een bepaald onderzoek, hoe groter de kans is op een onduidelijke betekenis. Na een onduidelijk resultaat ontstaat vaak een cascade van vervolgonderzoeken. Want zowel artsen als patiënten zijn liever safe than sorry. En zo rollen mensen van het ene onderzoek in het andere: de diagnostische fuik. Het is heel moeilijk om daaruit te ontsnappen. Want een eenmaal gevonden afwijking, zoals het beruchte ‘incidentaloma’, kun je niet meer ont-vinden.
Het gevolg is waarschijnlijk precies waar de RVS voor waarschuwt: patiënten die bij de toch al overbelaste huisarts een verwijzing willen, langere wachtlijsten in het ziekenhuis, fout-positieve uitslagen, ongerustheid, ‘bijvangst’, onnodig vervolgonderzoek en onnodige medische behandelingen. En mensen die ineens ‘ziek’ worden bevonden terwijl ze helemaal niet ziek zijn. En je hoeft niet ziek te zijn om toch behandeld te worden.
Veel mensen denken dat screening onschadelijk is: het is toch goed om ergens vroeg bij te zijn? Maar in werkelijkheid kan alle screening schadelijk zijn. Mensen kunnen een diagnose krijgen waar ze zonder screening nooit last van zouden hebben gekregen. Er kunnen onnodige onderzoeken en behandelingen plaatsvinden. En het zorgsysteem kan er verder door belast raken. Zoals een ervaren huisarts eens zei: ‘de meeste klachten gaan vanzelf over, behalve wanneer je er te vroeg bij bent’.
Soms is screening nuttig. Voor het individu, of voor de samenleving als geheel. Maar screening stelt hoge eisen aan de selectie van de populatie, informatievoorziening over de voor- en nadelen, bekendheid over het aantal fout-positieve en fout-negatieve uitslagen, de nazorg, en de beschikbaarheid en effectiviteit van een eventuele behandeling. En dat doe je niet op een middag bij de RAI.
Gert van Dijk, ethicus bij de KNMG en het Erasmus MC.
Ben je arts en wil je reageren op dit artikel, stuur dan een mail naar communicatie@fed.knmg.nl