Een strenge abortuswet in Polen en Malta, steeds meer beperkingen op abortus in de VS, maatregelen in Italië en Hongarije. Beperkingen die soms zo ver gaan dat artsen die abortus uitvoeren, mogelijk vervolgd zouden kunnen worden voor moord.
We kunnen onze schouders erover ophalen, want het is ver weg en hier is alles goed geregeld toch? Maar ook in Nederland is er een onderhuidse beweging om de vrijheid van burgers en patiënten in te perken – en daarmee de professionele autonomie en verantwoordelijkheid van artsen. Een paar voorbeelden.
Onlangs werden in de Tweede Kamer twee moties over abortuszorg aangenomen: een over onderzoek naar de gevolgen van het afschaffen van de wettelijke bedenktijd, en een over het eerder dan gepland evalueren van de abortuswet. Dit vanwege de stijging van het aantal abortussen die de laatste jaren heeft plaatsgevonden.
Vragen stellen en een wet evalueren – het klinkt neutraal. Maar achter zulke vragen schuilt altijd een overtuiging. Door de abortuswet eerder te evalueren wordt gesuggereerd dat de stijging van het aantal abortussen een probleem is. Dat zaait twijfel over de wet, én over de mensen die er gebruik van maken. Want wie een stijging van abortus als zorgwekkend bestempelt, oordeelt impliciet over de mensen die ervoor kiezen – alsof ze te lichtvaardig met anticonceptie zijn omgegaan, en eigenlijk iets anders hadden moeten kiezen. En er zit een impliciet oordeel achter over artsen die abortus uitvoeren. Alsof hun werk moreel twijfelachtig is en ze te lichtvaardig zwangerschappen afbreken.
Eveneens in het licht van het stijgende aantal abortussen werd onlangs een motie aangenomen die huisartsen en apothekers oproept om ‘proactief en gericht’ een ‘pil-stopgesprek’ aan te bieden. Op het eerste gezicht geen probleem – wat is er mis met een gesprek over anticonceptie? Maar opnieuw: schijn bedriegt. Want achter dit voorstel schuilt de veronderstelling dat de pil de enige verantwoorde vorm van anticonceptie is en dat vrouwen door huisartsen en apothekers ‘beschermd’ zouden moeten worden tegen een ongewenste zwangerschap. Sterker nog, er ligt de paternalistische gedachte achter dat vrouwen niet in staat zouden zijn om zelf een weloverwogen keuze te maken.
Maar bij de keuze voor anticonceptie speelt meer dan alleen het voorkomen van zwangerschap. Veel vrouwen maken zich zorgen over bijwerkingen van de pil, over de gevolgen op hun mentale en fysieke welzijn, of over hun seksuele gezondheid. Zorgen die niet altijd voldoende serieus worden genomen.
Ook rond het levenseinde zien we pogingen van de politiek om in te grijpen in de vrijheid van artsen en patiënten. In een recent opinieartikel stelt D66 dat patiënten bij wie de diagnose dementie is gesteld verplicht een gesprek met de huisarts zouden moeten hebben over euthanasie, ‘om ervoor te zorgen dat ook de groeiende groep mensen met dementie haar waardigheid behoudt’. Impliciete gedachte: alleen euthanasie leidt tot een waardige dood, en mensen met dementie die niet voor euthanasie kiezen leven in onwaardigheid. In plaats van euthanasie als een van de mogelijkheden rond het levenseinde, wordt het iets waar iedereen verplicht over moet nadenken en met de arts over moet spreken.
NSC deed onlangs het voorstel om een ‘commissie van wijzen’ in te stellen die zich uit zou moeten spreken over euthanasie bij een psychische stoornis. Impliciete gedachte: artsen voeren bij deze patiënten te lichtvaardig euthanasie uit. Gelukkig werd dit voorstel door de staatssecretaris snel afgewezen: ‘Het is aan de beroepsgroep zelf om te bepalen of de huidige richtlijn moet worden aangepast’.
En zo zien we steeds meer pogingen vanuit de politiek om de eigen moraal op te leggen aan de samenleving. Ik vind dat zorgwekkend. De afgelopen decennia zijn belangrijke stappen gezet richting meer autonomie voor burgers, patiënten en artsen. Verworvenheden die we goed moeten bewaken. Net als vooruitgang gaat achteruitgang met kleine stapjes. Stapjes die nauwelijks opvallen en ogenschijnlijk neutraal zijn. Totdat je achterom kijkt en je je realiseert dat we met al die kleine stapjes achteruit een vrije val naar een verwrongen verleden hebben afgelegd.
Gert van Dijk, ethicus bij de KNMG en het Erasmus MC.
Ben je arts en wil je reageren op dit artikel, stuur dan een mail naar communicatie@fed.knmg.nl