Dossier / bijgewerkt: 27 juni 2025
Artsen, apothekers, verpleegkundigen, ziekenhuizen en andere zorginstellingen werken regelmatig samen met farmaceutische bedrijven en bedrijven die medische hulpmiddelen produceren. Deze samenwerkingen zijn essentieel voor de verbetering van de zorg, de ontwikkeling van nieuwe behandelmethoden en de introductie van innovatieve geneesmiddelen en hulpmiddelen.
Hoewel deze samenwerkingen bijdragen aan medische vooruitgang, is het van groot belang dat ze transparant en ethisch verantwoord verlopen om belangenverstrengeling te voorkomen. De reden hiervoor is dat de medische beslissingen die artsen en andere zorgverleners nemen, altijd in het belang van de patiënt moeten zijn. Het mag niet beïnvloed worden door commerciële belangen. Financiële (of als zodanig te waarderen) relaties tussen artsen en leveranciers zijn alleen onder voorwaarden toegestaan. Denk hierbij aan (proportionele) betalingen of gunsten voor onderzoeksactiviteiten, educatieve bijeenkomsten, of het geven van lezingen.
Op hoeblijfikonafhankelijk.nl kun je jezelf testen aan de hand van diverse scenario’s en checkvragen die je helpen om mogelijke belangenconflicten met genees- en hulpmiddelenleveranciers tijdig te herkennen en te voorkomen. Deze vragen geven je inzicht in de belangrijkste regels en overwegingen, zodat je als arts transparant en onafhankelijk kunt blijven handelen.
Om de onafhankelijkheid van artsen te waarborgen, zijn er strikte gedragscodes opgesteld door instanties die de relaties tussen zorgverleners en de industrie reguleren. Deze codes bevatten richtlijnen voor de interacties tussen zorgverleners en bedrijven, met als doel de onafhankelijkheid van medische professionals te waarborgen.
Beide gedragscodes stellen grenzen aan wat wel en niet is toegestaan, zoals de aard en omvang van gastvrijheid bij educatieve bijeenkomsten, het geven van geschenken, en de ondersteuning van wetenschappelijk onderzoek. Met deze richtlijnen wordt de onafhankelijkheid van zorgverleners beschermd, opdat ze hun beslissingen altijd nemen met het belang van de patiënt voorop.
Transparantie is een cruciaal aspect binnen de gezondheidszorg, met name als het gaat om de financiële relaties tussen zorgverleners en farmaceutische bedrijven of leveranciers van medische hulpmiddelen. Het belang van transparantie ligt in het voorkomen van belangenverstrengeling en het waarborgen van het vertrouwen van patiënten en het publiek in de objectiviteit en onafhankelijkheid van medische professionals. Wanneer zorgverleners betalingen of andere vormen van compensatie ontvangen van bedrijven, kan dit, indien niet transparant gecommuniceerd, leiden tot twijfel over de motieven achter hun medische beslissingen.
Externe transparantie: Transparantieregister Zorg
Om deze transparantie te bevorderen, werd in 2013 het transparantieregister zorg geïntroduceerd. Farmaceutische bedrijven, leveranciers van hulpmiddelen en zorgverleners (zoals artsen, apothekers) zijn verplicht om hun financiële banden openbaar te maken via dit register. Dit register maakt zo de financiële banden tussen farmaceutische bedrijven, leveranciers van hulpmiddelen, en zorgverleners openbaar. Het register biedt inzicht in de samenwerkingen die zorgverleners aangaan met bedrijven, inclusief de bedragen die hierbij betrokken zijn. Via het Transparantieregister kunnen patiënten en andere belanghebbenden per zorgverlener nagaan welke vormen van betaalde samenwerking er in het voorgaande jaar waren, met welke bedrijven en voor welke bedragen. Dit helpt om de relatie tussen zorgverlener en farmaceutische industrie inzichtelijk te maken en draagt bij aan het voorkomen van oneigenlijke beïnvloeding. Hiermee ontstaat er meer openheid en vertrouwen rondom de beslissingen die in de zorg worden genomen. Dit is een goede stap richting meer transparantie en ethische samenwerking.
Interne transparantie: transparantie naar werkgever
Naast de transparantie naar het publiek toe, is er ook een toenemende focus op de transparantie van artsen richting hun werkgevers. Dit wordt onderstreept door richtlijnen zoals de handreiking van de Nederlandse Vereniging van Ziekenhuizen (NVZ) en de Federatie Medisch Specialisten (FMS). Deze handreiking geeft artsen duidelijke richtlijnen over hoe zij hun financiële relaties met farmaceutische bedrijven en leveranciers van medische hulpmiddelen moeten rapporteren aan hun werkgever. Dit is belangrijk omdat het ziekenhuis of de zorginstelling waar een arts werkt, op de hoogte moet zijn van eventuele belangenconflicten die kunnen ontstaan door externe financiële vergoedingen. Dit helpt om de integriteit van de zorginstelling te waarborgen en ervoor te zorgen dat de patiëntenzorg altijd centraal staat, zonder beïnvloeding door commerciële belangen.
De KNMG ondersteunt deze inspanningen en zet zich actief in om de invloed van de farmaceutische industrie op het voorschrijfgedrag van artsen te verminderen. De KNMG streeft ernaar dat artsen uitsluitend op basis van wetenschappelijke evidentie en objectieve informatie beslissingen nemen over de zorg voor hun patiënten. De KNMG richt zich daarbij specifiek op het beperken van ongewenste beïnvloeding door geneesmiddelenreclame en het waarborgen van de onafhankelijkheid van artsen bij hun bij- en nascholing en het uitvoeren van wetenschappelijk onderzoek.
Op deze manier wordt de kwaliteit van zorg gewaarborgd en het vertrouwen van patiënten in zorgverleners en het zorgsysteem (of ' inde zorg') als geheel behouden.
In Nederland is het promoten van geneesmiddelen aan strikte regels gebonden. Het is verboden om reclame te maken voor receptgeneesmiddelen gericht op het algemene publiek. Het doel van deze regels, vastgelegd in de Geneesmiddelenwet, is om ongewenste beïnvloeding te voorkomen en ervoor te zorgen dat patiënten objectieve en volledige informatie krijgen. Hierdoor kan de consument vertrouwen op de veiligheid en effectiviteit van het geneesmiddel, zonder dat commerciële belangen van artsen, fabrikanten of anderen een rol spelen.
Volgens de Geneesmiddelenwet is het verboden om reclame te maken voor receptgeneesmiddelen gericht op het algemene publiek. Dit betekent dat het openbaar aanprijzen van medicijnen in kranten, op televisie of sociale media, zelfs indirect, niet is toegestaan. Wanneer er echter sprake is van informatievoorziening, zoals in een journalistiek stuk, moet er goed op worden gelet dat dit niet als reclame wordt beschouwd. Het verschil tussen informatie en reclame kan soms subtiel zijn en is afhankelijk van de context en de wijze waarop het geneesmiddel wordt gepresenteerd.
Het naleven van de regels omtrent geneesmiddelenreclame wordt in Nederland nauwlettend in de gaten gehouden door diverse instanties. Een belangrijke rol hierin speelt de Keuringsraad KOAG/KAG, die toezicht houdt op publieksreclame voor geneesmiddelen. De Keuringsraad beoordeelt of uitingen in de media, zoals in kranten, tijdschriften, op televisie of sociale media, voldoen aan de wettelijke eisen en gedragsregels. Dit gebeurt door het toetsen van de inhoud om te bepalen of er sprake is van objectieve informatievoorziening of van verboden reclame.