‘Artsen hebben de vrijheid om de keuze te maken om zich wel of niet te laten vaccineren tegen de griep.’ ‘Maar’, zegt KNMG-voorzitter René Héman: ‘ik vind ook dat zij dit weloverwogen moeten doen. Want artsen hebben een bijzondere verantwoordelijkheid: om goed voor zichzelf én voor hun patiënten te zorgen. Daar hoort wat mij betreft dan ook een professionele verantwoordelijkheid bij om je te verdiepen in de materie en je besluit goed te onderbouwen.’
Op 11 november sprak Héman tijdens de Nationale Griepprikdag op een minisymposium van de Nederlandse Influenza Stichting. In zijn (ingekorte) speech leest u welke argumenten hij tegenkomt bij zijn collega-artsen, wat artsen volgens hem nodig hebben om een afgewogen beslissing te maken en welke afweging hij zelf maakt.
‘Waarom laten artsen zich al dan niet vaccineren tegen de griep? Graag neem ik u mee in hun beweegredenen.
Bij de keuze om zich wel of niet te laten vaccineren tegen de griep, kan een arts meerdere beweegredenen hebben.
1. ‘Ik wil mijn patiënten beschermen’
Laten we met de meest voor de hand liggende, maar ook meest lastige reden beginnen: ik wil mijn patiënten beschermen. Door mijzelf te laten vaccineren, kan ik schade bij mijn patiënten voorkomen: ik voorkom verspreiding.
2. ‘Het vaccin heeft geen/onvoldoende beschermend effect en is dus niet nodig’
Maar in de effectiviteit van het vaccin zit ook direct de crux. Er zijn ook collega-artsen die zich juist niet laten vaccineren, omdat de effectiviteit van het vaccin beperkt is. Of omdat we op basis van de beschikbare onderzoeken (nog) geen conclusies kunnen trekken over een beschermend effect van de griepvaccinatie onder zorgprofessionals. En als er geen bewijs is voor een beschermend effect, kunnen we natuurlijk ook niet het beschermen van de patiënt gebruiken als argument om te vaccineren.
3. ‘Een matig effectief vaccin is beter dan geen vaccin’
Andere artsen nemen juist het zekere voor het onzekere: een matig effectief vaccin is beter dan geen vaccin. Ik weet dat het vaccin niet optimaal is, maar iets is beter dan niets
4. ‘We weten niet of het werkt, maar we weten wél dat het niet schaadt’
En dan zijn er ook artsen die de onzekere werkzaamheid van het middel erkennen, maar daarom focussen op de afwezigheid van bijwerkingen. We weten niet of het werkt, maar we weten wél dat het niet schaadt. Het kan dus geen kwaad om me te laten vaccineren.
5. ‘Ik wil mezelf beschermen’
En dat brengt mij bij het volgende argument: ik wil met het halen van de griepprik voorkomen dat ik zelf ziek word. Dit doe je natuurlijk voor je eigen gezondheid. Maar artsen hebben nog een andere reden: als je ziek bent, kun je niet werken. En dat betekent dat je ook niet voor de mensen kunt zorgen die zich in het ziekenhuis melden met complicaties van griep. Deze artsen laten zich dus óók vaccineren uit loyaliteit naar hun collega’s en om de continuïteit en kwaliteit van zorg te kunnen garanderen.
6. ‘Ik word ziek van de griepprik’
‘Ik word ziek van de griepprik’ is ook een frequente reden die ik van mijn collega’s hoor. Ik kan ze wat dit betreft geruststellen: want de vaccinatie zelf veroorzaakt geen griep. Daar zijn de wetenschappers het in ieder geval volledig over eens. Natuurlijk kunnen er bijwerkingen ontstaan, maar die gaan niet veel verder dan wat zwelling, lusteloosheid of hoofdpijn. Minimale bijwerkingen, geen reden om je niet te laten vaccineren.
7. ‘Maar ik ben zelf nooit ziek’
‘Maar ik ben zelf nooit ziek’, ook dat dragen artsen aan om hun keuze tot niet vaccineren te verklaren. Maar die vlieger gaat niet op. Iemand die zich kiplekker voelt, kan toch het virus bij zich dragen en zo iemand anders besmetten.
8. ‘Andere manieren om besmetting te voorkomen zijn net zo effectief’
Sommige artsen wijzen naar andere manieren om grip op het griepvirus te krijgen. Deze zouden net zo effectief zijn en de griepprik daarom dus minder nodig. Denk bijvoorbeeld aan een goede handhygiëne en stimuleren dat je thuisblijft als je ziekt bent. Daar zit misschien wel wat in. We weten in ieder geval dat goede handhygiëne belangrijk is en veel schade voorkomt, of je nu wel of niet een griepvaccin voor handen hebt. En dat thuisblijven bij ziek zijn, lijkt me niet alleen voor de besmetting verstandig, maar ook voor je eigen welzijn.
Een beter vaccin: één en één is drie
De hierboven genoemde redenen laten ons vooral zien dat de beslissing om al dan niet te vaccineren lastig is. Lastig om alle onderzoek naar - en literatuur over het nut en noodzaak van de griepprik te ordenen en analyseren. Lastig om te bepalen wat je moet meewegen. Én lastig om de uiteindelijke beslissing te nemen. En die suboptimale werkzaamheid van het vaccin helpt ons daar dan ook niet echt bij. Over één ding is iedereen het volgens mij dan ook wel eens: het vaccin moet beter. Daarvoor moeten we investeren, onderzoeken, evalueren. En dan slaan we twee vliegen in één klap. Niet alleen beschermt een effectiever vaccin patiënten beter, maar bij een effectiever vaccin en minder onzekerheid over de daadwerkelijke werkzaamheid laten artsen zich ook sneller vaccineren. Daar ben ik van overtuigd. Op die manier wordt één en één drie.
De vrijheid om een afgewogen, eigen keus te maken
Maar bij dat scenario zijn we helaas nog niet. We moeten het dan ook doen met het aanbod aan griepvaccins dat we nu hebben. En daar zullen artsen hun eigen keuzes over moeten maken. Een keuze die in vrijheid genomen moet kunnen worden, mét een verantwoordelijkheid om die keuze beargumenteerd te maken.
Mijn eigen afweging
En wat doe ik zelf? Ik laat me vaccineren. Die keuze maak ik heel bewust. Ik weet dat er twijfel is over de effectiviteit van het griepvaccin en dat het laten vaccineren tegen griep niet zaligmakend is. En natuurlijk wil ik liever een supereffectief middel, waarvan de werking buiten kijf staat. Maar ik geef het vaccin het voordeel van de twijfel, ook omdat ik weet dat er in ieder geval geen ernstige bijwerkingen zijn. Als ik met mijn eigen vaccinatie ook maar een besmetting bij één van mijn patiënten kan voorkomen, is dat voor mij al voldoende.
Mijn werk als tropenarts in Afrika heeft daarnaast mijn beeld over vaccinaties positief gekleurd. In die tijd werkte ik mee aan vele gezondheidscampagnes, waaronder vaccinatie tegen polio en mazelen. En ik heb gezien wat we kunnen bereiken met goede vaccinatieprogramma’s. Het tegenovergestelde heb ik helaas ook gezien. Onze onmacht als artsen wanneer er geen goede vaccinatie beschikbaar is.
Met deze ervaringen in mijn achterhoofd, en met de patiënten in mijn spreekkamer op mijn netvlies, maak ik mijn keuze: ik laat mij vaccineren.
Ben je arts en wil je reageren op dit artikel, stuur dan een mail naar communicatie@fed.knmg.nl