Wat doe je op de dag dat je te horen krijgt dat jouw zorg op is? En kunnen hightech AI-robots ook de ‘high touch’ van de mens vervangen? Tijdens een KNMG districtsavond in Den Haag laten twee kunstenaars op prikkelende wijze artsen de toekomst van de zorg ervaren. "Ik ben al over mijn datum."
tekst Naomi van Esschoten
Op alle stoelen ligt een flyer. Het is een uitnodiging vanuit het district om je persoonlijke Health Overshoot Day te berekenen. De HOD is de dag waarop je persoonlijke vraag naar gezondheidszorg en ondersteuning groter wordt dan de samenleving en het zorgstelsel aankunnen. De berekening vindt plaats op basis van persoonlijke gezondheidsgegevens, postcode, leefstijl en algemene vooruitzichten op basis van DNA en geslacht.
Gelukkig is de HOD niet echt, lacht ontwerper Marleen van Bergeijk, die dit fictieve model ontwierp samen met Studio Sociaal Centraal. Het is een van de acht spraakmakende designprojecten waarin deelnemers al tijdens het jubileumcongres van de KNMG in oktober 2024 konden ervaren hoe de wereld van de zorg er in 2040 uit kan zien. De toenemende vergrijzing, stijgende krapte op de arbeidsmarkt en zorgtechnologie die zich in snel tempo ontwikkelt vragen om een andere organisatie van zorg. Maar hoe?
Daarover gaan de artsen tijdens de districtsavond in gesprek. Van Bergeijk: "Het mooie is dat deze kunstinstallatie je uit je denken haalt vanuit je professie. Je kijkt niet door een ‘systeemlens’, maar een ‘menslens’. Door de beleving voel je persoonlijk wat het betekent als de staat geen zorg meer draagt voor je gezondheid. Het maakt de toekomst en de schaarste van de zorg invoelbaar." En dat is confronterend. Als Van Bergeijk een oudere arts op het podium uitnodigt voor de berekening, weet die meteen hoe laat het is. "Ik denk dat mijn datum al is ingegaan", bekent hij.
‘Door de beleving voel je persoonlijk wat het betekent als de staat geen zorg meer draagt voor je gezondheid.’
Het leidt tot een ontwapenend gesprek. "Want welke impact heeft het als de staat niet meer voor je zorgt? Wie zorgt er dan voor je? En wat is nog belangrijk voor je?", schetst Van Bergeijk. De deelnemers wisselen met elkaar van gedachten over deze vragen, en vervolgens over hoe dit scenario is te voorkomen binnen hun regio. "Dat kan op individueel en op collectief niveau, zoals met beleid om wijken gezonder in te richten, of meer te investeren in samenwerken met het sociale domein. Leuk om te merken was dat er al veel lokale initiatieven zijn en dat deelnemers die met elkaar gingen uitwisselen."
Ook kunstenaar en ontwerper Hendrik-Jan Grievink neemt de artsen mee naar de toekomst. Om precies te zijn naar 2034, als de vergrijzing haar hoogtepunt bereikt. "Zorgbedrijf iCare zorgt dan voor technologisch hoogwaardige zorgverlening, naadloos en draadloos", vertelt hij. "Want huisartsen zijn er niet meer. Die zijn – in mijn fictieve scenario – vervangen door geavanceerde chatbots. Kunstmatige intelligentie (AI) heeft sowieso overal in de zorg een plekje gekregen, van verpleegrobots tot operateurs."
Op vijf grote videoschermen brengen acteurs het perspectief tot leven van een patiënt, arts, verpleegkundige, mantelzorger en chatbot. Zij maken het concept concreet. Dat is soms schrikken: "De arts komt in de film bijna zelf over als een robot en de verpleegkundige vertelt dat ze zich soms voelt alsof zij de robot ondersteunt in plaats van andersom: de menselijke kant is vrijwel overbodig. Willen we daarnaartoe? De video’s dwingen de arts om na te denken over welke waarden de zorg menselijk maken."
Het doel van Grievink is om een ander soort gesprek op gang te brengen. "Het is belangrijk om de impact van technologische hulpmiddelen invoelbaar te maken, zodat je nadenkt over wat belangrijk is: wat zijn de onvervangbare menselijke eigenschappen van de zorgprofessional en waar liggen de grenzen van AI? Een deelnemer zei bijvoorbeeld: ‘AI kan prima de administratieve taken doen, maar kan niet een hand op een schouder leggen bij een moeilijk gesprek of iemands hand even vasthouden." Zo reflecteren geeft inspiratie en helpt je nadenken over hoe digitalisering in te zetten. Zodat als het ziekenhuis straks voorstelt om een AI-chatbot te introduceren, je weloverwogen je mening kunt bepalen en vanuit welke waarden je wilt werken."
De centrale vraag van de avond was: wie zorgt er straks voor mij? Hoe denken de kunstenaars zelf over die vraag? "Ik heb geen kinderen, maar hoop op vriendelijke mensen in mijn omgeving", antwoordt Hendrik-Jan Grievink. "Door dit project ben ik overigens veel bewuster bezig om nu al goed voor mijn gezondheid te zorgen." Daar sluit Marleen van Bergeijk zich bij aan: "Ik ben betrokken bij een wooninitiatief met een hoge sociale cohesie. Als ik in de spiegel kijk van de Health Overshoot Day die ik de deelnemers voorhoud, geloof ik het meest in de kracht van de lokale gemeenschap, waarin we elkaar helpen."
Ben je arts en wil je reageren op dit artikel, stuur dan een mail naar communicatie@fed.knmg.nl