Dossier / bijgewerkt: 7 augustus 2020
Artsen, verpleegkundigen en verzorgenden zullen naar verwachting steeds vaker te maken krijgen met de situatie dat een patiënt bewust wil afzien van eten en drinken om het levenseinde te bespoedigen. Zij hebben behoefte aan kennis om deze patiënten goed voor te bereiden, te begeleiden en adequate palliatieve zorg te geven. De KNMG en V&VN ondersteunen hulpverleners met de praktische handreiking Zorg voor mensen die bewust afzien van eten en drinken om het levenseinde te bespoedigen.
De handreiking geeft antwoord op vragen als: hoe lang kan het duren? Wat staat de patiënt, naasten en de hulpverlener te wachten? Wat voor zorg verleen je? Wat te doen bij onrust, verwardheid en een delier? De handreiking is primair bedoeld voor hulpverleners, maar kan ook gelezen en gebruikt worden door patiënten en naasten.
Mag ik mijn patiënt voorstellen om te stoppen met eten en drinken om zo de dood te bespoedigen?
Een huisarts heeft vele gesprekken met een 73-jarige patiënt, die aangeeft niet verder te willen leven en uiteindelijk euthanasie vraagt. De huisarts heeft de euthanasiewens onderzocht, maar komt tot de conclusie dat het euthanasieverzoek niet kan worden ingewilligd, omdat niet aan alle zorgvuldigheidseisen voor euthanasie is voldaan. Toch wil de huisarts haar patiënte verder ondersteunen. De huisarts vraagt zich af: “Mag ik mijn patiënt nu voorstellen om te stoppen met eten en drinken om zo de dood te bespoedigen?”
Ja, u mag dit voorstellen aan uw patiënt.
Het bewust afzien van eten en drinken om zo het levenseinde te bespoedigen is een keuze die een patiënt zelf maakt. Het is daarbij wel belangrijk om eerst iemands doodswens goed uit te vragen. Zoals in bovenstaande casus, waarbij niet aan de eisen voor euthanasie is voldaan, maar waarbij u ziet dat iemand echt dood wil, mag u haar attenderen op deze mogelijkheid. Vervolgens dient u de patiënt hierbij wel goed te begeleiden. Een patiënt die bewust afziet van eten en drinken om sneller te sterven, heeft namelijk recht op passende zorg.
Iedereen kan en mag bewust afzien van eten en drinken om de dood te bespoedigen. Daarvoor is geen overleg met of toestemming van een arts nodig. Het is een besluit van de patiënt. Maar dat besluit is ingrijpend, voor zowel de patiënt zelf, als zijn naasten. Het vraagt dan ook om goede samenwerking en zorgvuldige communicatie tussen hulpverleners, patiënten en naasten, die in dit proces vaak een intensieve rol vervullen. Bovenal heeft u als arts de taak adequate begeleiding en zorg te bieden.
Bewust afzien van eten en drinken wordt niet gezien als een niet-natuurlijke dood als gevolg van zelfdoding, maar is een natuurlijke dood. Vergelijk het maar met het weigeren van antibiotica of chemotherapie; het is niet een actieve handeling, maar je laat juist iets. Iedere arts heeft de professionele plicht om het gesprek aan te gaan, wanneer de patiënt ter sprake brengt dat hij overweegt af te zien van eten en drinken. Daarnaast kan de arts het zelf ook ter sprake brengen (zoals in bovenstaande casus). Wel moet u zich realiseren dat bewust afzien van eten en drinken om de dood te bespoedigen wordt afgeraden bij patiënten die jonger dan 60 jaar zijn én waarbij tevens geen sprake is van een levensbedreigende ziekte.
Adequate begeleiding en zorg gedurende dit proces heeft tot doel het verzachten van complicaties (en het daarmee gepaarde lijden) van de patiënt en het ondersteunen van de naasten. Het is belangrijk om hierover goede afspraken te maken met alle betrokkenen. Een patiënt die gestopt is met eten en drinken kan bijvoorbeeld in een delier raken en dan (onbewust) vragen om drinken. Dit kan erg moeilijk zijn voor de naasten, maar het is belangrijk om hier in de voorbereidende fase al afspraken over te maken, zodat u hier op terug kunt vallen.
Meer informatie over het begeleiden van patiënten bij het bewust afzien van eten en drinken is te lezen in het webdossier ‘Bewust afzien van eten en drinken’ en de praktische handreiking ‘Zorg voor mensen die bewust afzien van eten en drinken om het levenseinde te bespoedigen’. Deze handreiking gaat niet in op de vraag óf bewust afzien van eten en drinken om het levenseinde te bespoedigen een goede weg is. Het is een weg die mensen kúnnen kiezen om te sterven. De handreiking biedt hierbij praktische handvatten.