Kathinka Peels, voorzitter van ons KNMG district Zuidoost-Brabant opent deze avond op 22 april 2021. In ons dagelijks werk zijn bedreigende omstandigheden meestal niet meteen zichtbaar, maar die cruciale momenten om deze dreiging te beëindigen zijn er zeker wel! Het feit dat er zoveel deelnemers zijn vanavond, 140 aanmeldingen, betekent dat er bewustzijn is dat mishandeling kan voorkomen. Dit bewustzijn willen we vanavond gaan versterken. De dokter heeft te weinig tijd dat is zeker, maar met dit webinar willen we handvatten bieden om goed te kunnen handelen bij een niet pluis gevoel.

De moderator van deze avond is Robinetta de Roode, medewerker van het bureau van de KNMG. Robinetta legt uit dat er de hele avond vragen kunnen worden gesteld via de chat en ook worden er regelmatig polls gehouden via de mentimeter.

Achtergronden ouderenmishandeling en hoe te signaleren.

Presentatie

Miriam van Houten is klinisch geriater niet praktiserend en voorzitter van de richtlijn Vermoeden van ouderenmishandeling in het medisch-specialistische zorgdomein (NVKG). Daarnaast is Miriam lid van de KNMG artsencoalitie  Kindermishandeling en huiselijk geweld.

We beginnen met een poll-vraag: hoe vaak komt ouderenmishandeling bij 65 plussers op jaarbasis voor? Het juiste antwoord is: 1 op de 50 ouderen. Volgende poll-vraag: wat is de meest voorkomende vorm? Het juiste antwoord luidt: financiëel misbruik.

Risicofactoren bij slachtoffers zijn onder andere cognitieve stoornissen, een beperkt sociaal netwerk en een slechte fysieke gezondheid. Risicofactoren bij plegers zijn onder meer overbelasting in de mantelzorgsituatie, maar ook psychi(atri)sche aandoeningen en middelenmisbruik.’

Miriam vertelt over een casus van een 80-jarige man die via de SEH wordt opgenomen op de geriatrie-afdeling van het ziekenhuis. De man was weduwnaar en werd verzorgd door zijn 40-jarige zoon die bekend was met een alcoholverslaving. De buurman signaleerde de situatie en greep uiteindelijk in. Er was o.a. sprake van verwaarlozing, lichamelijke mishandeling en financieel misbruik. Op de SEH bleek verder sprake te zijn van een delier op basis van een urosepsis, anaemie op basis van een vitamine B12 deficientie bij ondervoeding en op de arm was er een  onderhuidse bloeduitstorting zichtbaar ten gevolge van stevig vastpakken door de zoon. Deze casus wordt vervolgd in het verdere verloop van deze presentatie.

Het signaleren van letsel in het kader van ouderenmishandeling, mede middels het verrichten van top-teen onderzoek is zeer belangrijk. Miriam toont middels een dia welke locaties van letsel/onderhuidse bloeduitstortingen verdacht zijn voor een toegebrachte genese.  De vastlegging van letsels is erg belangrijk, deze dienen bijvoorbeeld middels PROVOKE omschreven te worden en eventueel dienen er foto’s gemaakt te worden, liefst met een meetlatje. En volg uiteraard de KNMG-meldcode Kindermishandeling en huiselijk geweld.

Miriam sluit af met deze casus, waarbij een melding bij Veilig Thuis is gedaan en hulp en ondersteuning voor slachtoffer en pleger is ingezet.

• Chatvraag: ook een forensisch arts inschakelen? Antwoord: dat is zeker mogelijk, via Veilig Thuis of via de locale GG&GD.
• Chatvraag: komt ouderenmishandeling ook voor binnen instellingen? Zijn deze getallen meegenomen. Antwoord: jazeker dat komt voor, maar deze getoonde cijfers betreffen alleen de thuissituatie.
  

Achtergronden mensenhandel en hoe te signaleren.

Presentatie

Marcus de Koning-Man is adviseur Aanpak mensenhandel CoMensha.

Robinetta vraagt: wat heeft je het meeste geraakt in je werk? Marcus antwoordt: dat dit kwetsbare mensen overkomt onder onze ogen, de daders kunnen er vaak mee wegkomen.

• Poll-vraag: hoeveel procent van de slachtoffers van seksueel misbruik hadden in die periode contacten met hun zorgverlener? Antwoord: 88%.

Het gaat om bewustwording, je ziet het als je het door hebt. Marcus toont 30 portretten van slachtoffers. Een bewust en geoefend oog ziet meer! Wat is mensenhandel? Het sleutelwoord hier is uitbuiting. Mensensmokkel is geen mensenhandel. Seksuele uitbuiting is de meest bekende vorm van mensenhandel. De loverboy is een mensenhandelaar. Ook jongens en mannen zijn slachtoffer.Sextortion en grooming zijn methoden en middelen om mensen seksueel uit te buiten. Arbeidsuitbuiting kan in alle sectoren voorkomen, maar komt in Nederland met name voor in de bouw, horeca, transport, land- en tuinbouw en in de scheepvaart. Bij criminele uitbuiting, het onder dwang plegen van strafbare feiten, worden slachtoffers offline en online geronseld. We kennen gelukkig wel  het non-punishment beginsel, wat betekent dat wanneer duidelijk is dat daders slachtoffer zijn, niet gestarft worden voor de gepleegde feiten. Doordat mensenhandelaren hun slachtoffers driegen met geweld of fysiek geweld toepassen, durven slachtoffers geen aangifte te doen, uit angst voor  represailles. Gedwongen orgaanverwijdering is ook een vorm van mensenhandel.

Wat zijn de risicofactoren? Wie is extra vatbaar om slachtoffer te worden? Een voorgeschiedenis van geweld, eerder seksueel misbruik, lichte verstandelijke beperking, afkomstig uit een gebroken gezin met veel problemen, leeftijd tussen 12 en 24 jaar, vluchtelingen/arbeidsmigranten/ongedocumenteerden en de LHBTI+ groep.

Wat zijn de signalen van mensenhandel, waar moet je op letten. Er volgt een pollvraag: 0+0+0=? Het antwoord luidt: 0+0+0=1. 1 signaal op zich hoeft niets te betekenen, meerdere nulletjes (signalen) moeten wel alarmbellen laten rinkelen. Alle afzonderlijke puzzelstukjes, die bij verschillende contacten kunnen liggen, moeten goed bij elkaar komen en geven zo meer duidelijkheid en bewustwording. 

Marcus vertoont een zeer sprekende dia. Een kleine opsomming van de signalen: tatoeages, bedreigd met geweld, chantage-dreiging, kenmerken die duiden op afhankelijkheid, letsels die niet kloppen met het verhaal, slachtoffer is geïsoleerd, veranderd  gedrag en vreemde contacten niet passend bij de leeftijd.

Mensenhandel valt onder de Meldcode Kindermishandeling en huiselijk geweld van de KNMG. Zowel impliciet als expliciet. Marcus geeft uitleg over het gebruik van de Meldcode.

Een kleine samenvatting van Marcus:

1. Vraag door bij een niet pluis gevoel.
2. Spreek mensen alleen.
3. 0+0+0=1 ( geheugensteuntje).
4. Je hoeft het niet alleen te doen, denk aan Veilig Thuis.
5. Bouw aan een lokaal netwerk.

• Chatvraag: hoe bereik je de zorgcoördinator? Antwoord: voor contactvragen Marcus de Koning-Man zie de betreffende dia.
• Chatvraag: tatoeages hebben we allemaal, zijn dit speciale? Antwoord: jazeker, vaak een naam of initialen.
• Chatvraag: illegale mensen die aangifte doen, hoe gaat dit? Antwoord: is een speciale verblijfsregeling (de B8-procedure) voor mensen die ongedocumenteerd zijn, wanneer mensenhandel is bewezen komen zij  in aanmerking voor een verblijfsvergunning.

Persoonlijk verhaal ervaringsdeskundige mensenhandel.

Sameena van der Mijden is de ervaringsdeskundige, en wordt geïntroduceerd door moderator Robinetta de Roode: Sameena is slachtoffer geweest van een loverboy, ze doet veel aan hardlopen, lange afstanden, en dit heeft ook een belangrijke rol gespeeld in haar herstelproces. Inmiddels is Sameena bijna klaar met haar HBO-V opleiding.

Sameena vertelt haar verhaal. Haar loverboy isoleerde haar. Ze heeft een streng christelijke opvoeding gehad, waarbij seksualiteit niet bespreekbaar was. Moeder werd alcoholiste na de scheiding en er was veel huiselijk geweld. Ze was toen 17 jaar, vervolgens heeft ze 11/2 jaar zonder vaste woon of verblijfplaats geleefd en was in die periode zeer kwetsbaar voor zo’n jongen. Ze spreekt over de fysieke gevolgen van deze relatie, de mishandelingen, met eerst nog excuses die ze ook accepteerde maar later was het gewoon doen wat de loverboy zegt. Een seksfilmpje waarmee ze gechanteerd werd, was voor haar uiteindelijk het laatste zetje om te besluiten te stoppen met dit leven. Een tatoeage met de initialen van de loverboy ging ontsteken het werd een vieze wond, ze kwam weer bij de huisarts en die ondernam actie richting centrum voor seksueel geweld. Voorheen was ze vaker bij de huisarts geweest met kneuzingen, botbreuken, hoofdpijn en buikpijn.

De mentale gevolgen waren ook groot, een laag zelfbeeld, geen eigen keuzes meer kunnen maken, PTSS, en een eetstoornis Anorexia Nervosa. Uiteindelijk depressie en suïcidale gedachten.

Een leven na mensenhandel, de problematiek is complex, maar de uitbuitingssituatie moet altijd voorop staan in de behandeling. Sameena is in deze periode verhuisd naar het Oosten van het land en ging wonen in een studentenflat. Voor haar was dit een goed omgeving, ze heeft de knop omgezet en een voorbeeld genomen aan de rest. En ze is gaan hardlopen. Volgens Sameena moet de huisarts investeren in een vertrouwensrelatie met de patiënt en op een gegeven moment het gesprek aangaan. Directer doorvragen bij deze patiënten betekent eerdere hulpverlening. Het advies van Sameena luidt: lever maatwerk, denk ’out of the box ‘ en wees een Sanne! ( mijn ambulante hulpverlener).

• Chat-vraag: ging je alleen naar de huisarts? Antwoord: soms wel, soms wachtte iemand buiten.
• Chat-vraag: Had je door dat je in een foute situatie zat? Antwoord: ja het was niet normaal, maar eerst nog excuses waardoor het acceptabel was.
• Chat-vraag: heeft de huisarts ooit gevraagd wie er op je wachtte? Antwoord: nee, maar dat was ook niet zichtbaar.
• Chat-vraag: nu nog ondersteuning? Antwoord: nee niet meer, vaak teleurgesteld geweest in hulpverleners. Sanne heeft mij geholpen en sporten gaf me mijn veerkracht terug.

De moderator vertelt dat Sameena binnenkort 1000 km gaat hardlopen door Nederland, samen met een vriend, dit om aandacht te vragen voor seksueel misbruik. Ook komt er een boek van haar uit in de komende tijd.

• Chat-vraag: het signaleren van onverklaarbaar letsel is moeilijk toch? Antwoord: ja ook in haar situatie was dat moeilijk. Door het seksfilmpje kwam er voor haar een einde aan de situatie.
• Chat-vraag: wat zou je een dokter aanraden? Antwoord: je eigen grenzen bewaken en bij een niet pluis gevoel overleggen met Veilig thuis. Infecties etc. goed mee laten wegen.
• Chat-vraag: vertrouwensrelatie opbouwen zeg je, bij toch melden dan meer schade? Antwoord: ik sliep niet meer, veel drugs, niet eten, je kunt geen eigen keuzes meer maken. Dan is melden goed!
• Chat-vraag: de loverboy is niet vervolgd? Antwoord: alles heb ik aangereikt bij de politie. Jaren geleden heb ik gevraagd het dossier in te zien, het was helemaal leeg. Er zijn grove fouten gemaakt bij de politie. Ik heb geen last meer van de loverboy.

Interactieve discussie aan de hand van casuïstiek/vragen.

Een panelgesprek met:

• Glenn van den Akker, zorgcoördinator mensenhandel, Lumens.
• Judith Schwarte, vertrouwensarts Veilig Thuis Zuidoost-Brabant.
• Sanne van Dam, gedragswetenschapper en aandacht functionaris mensenhandel VT.

De moderator vraagt aan het panel: wat is jullie mening/advies?

Glenn: aanpak mensenhandel is vingerspitzen gevoel, onderbuikgevoel.

Judith: ik ben benaderbaar voor vragen over mensenhandel, de medische component, letsel en seksueel misbruik. De tip van Judith is, hanteer geen hoge drempel om met Veilig Thuis te bellen, simpelweg laagdrempelig contact opnemen.

Sanne: mensenhandel is mijn aandachtsgebied, ik ben meer op de achtergrond aanwezig en denk vooral mee. Pak de telefoon en bel voor advies met welke vraag dan ook!

• Chat-vraag: als er gebeld wordt voor advies, worden de gegevens dan geregistreerd op naam van de beller of op naam van het slachtoffer? Antwoord: op naam van de beller.
• Chat-vraag: bij het melden, wordt het ingevulde meldformulier ook besproken met de patiënt?  Antwoord: het team bekijkt de situatie, de urgentie wordt ingeschat en er wordt een plan gemaakt. Het is anders bij ouderenmishandeling dan bij mensenhandel. In de casus van Miriam werd er een melding gedaan bij VT en werd hulp en ondersteuning ingezet en kwam er een professionele bewindvoerder en mentor.

Een vraag van de moderator: het volgen van een melding hoe gaat dat?

Judith antwoordt: Veilig Thuis volgt de casus en beoordeelt of de hulpverlening goed werkt.

Sanne laat weten dat melden niet altijd betekent dat er verder onderzoek volgt, als er hulpverlening is dan gaat die verder. Als de huisarts of een andere arts gaat vervolgen dan leggen wij het verzoek daar neer, deze arts neemt de signaalfunctie op zich. Er komen wel concrete afspraken met Veilig Thuis.

• Chat-vraag:  welke beroepsgroepen komen met mensenhandel meer bij jullie terecht? Antwoord Glenn: door het jaar heen zijn er 240 meldingen over mensenhandel. Vooral door generalisten, de wijkzorg en de politie.

Marcus de Koning-Man laat weten dat na trainingen en voorlichting er meer aanmeldingen komen. Er komt binnenkort een speciale training voor huisartsen over mensenhandel. Een document met veilige vragen voor huisartsen en hun personeel.

Een vraag van de moderator aan Miriam: financiële uitbuiting als vorm van ouderenmishandeling, hoe bescherm je jezelf? Het antwoord luidt: bij achteruitgang van het geheugen is het verstandig om te denken aan het eventueel opstellen van een algemene notariële volmacht of  levenstestament. Hiermee machtig je iemand die je zelf selecteert om namens jou je financiële en persoonlijke zaken en belangen te behartigen als jij daar niet meer (zelfstandig) toe in staat bent. Ook dokters kunnen patiënten op deze mogelijkheid attenderen.

De moderator, Robinetta de Roode, bedankt tot slot van deze avond alle sprekers voor de enorme hoeveelheid aan nuttige informatie die zij aan ons verstrekt hebben. En ook dankt zij de host van deze avond.

Het slotwoord is aan Kathinka Peels, voorzitter van ons KNMG district Zuidoost-Brabant. Kathinka  concludeert dat het een hele mooi en volle avond is geworden. Vervolgens geeft ze een kleine samenvatting van deze avond.

1. Hulp begint bij bewustzijn dat het kan plaatsvinden.
2. Signalering kan geleerd worden, meerdere zachte signalen maken een vermoeden(0+0+0=1).
3. Weet dan dat er een meldcode is, te downloaden, en weet dan dat je het niet alleen hoeft te doen, vraag advies, Veilig Thuis kan dan ook voor ons het toevluchtsoord zijn.

Kathinka bedankt alle sprekers en deelnemers en heeft een speciaal woord van dank aan Robinetta de Roode, de moderator van deze avond.

Jacob Luttjeboer