Het is ontluisterend te constateren dat het ons in Nederland niet lukt om te voorkomen dat kinderen beginnen met roken. Iedere volwassen roker die overlijdt wordt nog steeds vervangen door een jonge roker. Wat ontbreekt in het Preventieakkoord is een gevoel van urgentie voor maatregelen die voorkomen dat jongeren beginnen met roken. Een generatiegebonden verkoopverbod is een wenselijke aanvulling op de al ingezette maatregelen uit het Preventieakkoord.
De ambities van het Nationaal Preventieakkoord ‘Op weg naar een rookvrije generatie’ zijn hoog: minder dan 5% van de volwassenen en 0% van de jongeren roken nog in 2040. Maar vier jaar na de start van het Preventieakkoord is het aantal rokers slechts mondjesmaat gedaald. Van de jongvolwassenen (20 tot en met 24 jaar) rookt één op drie en in de groep van 16-20 jarigen is, dankzij de populariteit van vapers en dampers, een kleine stijging in het rookgedrag te zien: 8% van die groep rookt nu dagelijks.1
Alarmerend vind ik dat iedere dag zo'n 40 kinderen onder de 18 jaar beginnen met roken.2 Twee van die drie jongeren worden uiteindelijk verslaafd.3 En daarmee ontneemt de tabaksindustrie onze kinderen 10 jaar van hun leven waarbij zij ook nog zo’n dertien minder gezonde levensjaren ervaren.4 Roken heeft enorme impact op de gezondheidszorg. Van de totale ziektelast in Nederland komt 9,4% door roken wat jaarlijks tot € 2,4 miljard aan zorgkosten leidt.5 Als niemand meer rookt, zal het aantal gevallen van kanker met 20 tot 30 procent afnemen en sparen we 19.000 levens per jaar.4 Vergaande preventiemaatregelen zijn nodig om dat te bereiken.
De vraag is waarom de politiek weinig urgentie voelt en achterblijft in het doorvoeren van essentiële maatregelen. Verschillende antirookmaatregelen zijn op de lange baan geschoven. Jaarlijks zou een pakje sigaretten tien procent in prijs stijgen. Maar de accijns is in april 2020 voor het laatst verhoogd en het verbod op smaakjes bij e-sigaretten komt wat mij betreft veel te laat. Want in de tussentijd sterft er in Nederland elk half uur iemand aan de gevolgen van een rookverslaving.
Alternatieve rookproducten zoals e-sigaretten, snus en nicotinezakjes worden gepromoot als gezonde alternatieven voor tabak. Maar bij al deze varianten komen giftige en kankerverwekkende stoffen vrij. Daarbij schuilt het risico van vapen erin dat het een opstap naar het roken van nicotinehoudende sigaretten is. De productie van e-sigaretten en navulvloeistoffen met smaakjes wordt vanaf 1 januari 2023 verboden en snus en nicotinezakjes zijn al verboden voor jongeren onder de 18 jaar. Mijn voorstel is om ‘vapen’ en ‘snus’ op dezelfde manier te behandelen als tabak. Dat betekent onder andere een neutrale verpakking en het heffen van verbruiksbelasting.
We zullen uiterst scherp moeten blijven, de tabaksindustrie zal ongetwijfeld weer met nieuwe producten op de markt komen. Want de industrie is continu op zoek naar ‘replacement smokers’. Kinderen en jongeren moeten de 19.000 rokers vervangen die in Nederland jaarlijks overlijden aan de gevolgen van hun verslaving. De documentaire ‘De Vervangers’ geeft een beeld van de scrupuleuze tabaksindustrie. Jongeren zijn een instrument om geld te verdienen. Als we alternatieve rookproducten niet vroegtijdig verbieden dan is de rookvrije generatie snel terug bij af.
Met veel interesse kijk ik naar het generatiegebonden verkoopverbod dat in Nieuw-Zeeland is voorgesteld. Een dergelijke regeling zou voor Nederland een mooie aanvullende maatregel kunnen zijn om de rookvrije generatie sneller te realiseren. De Nieuw-Zeelandse wet gaat ervoor zorgen dat jongeren die nu 14 jaar zijn nooit meer tabak kunnen kopen. Als wij nu beginnen met zo’n generatiegebonden verbod op de aankoop van tabak, voor iedereen geboren vanaf 2017, kunnen we in 2035 de rookvrije generatie bereiken. Dat is vijf jaar eerder dan in het Nationaal Preventieakkoord is afgesproken. Dat spaart pijn, verdriet, levens en geld.
Honderden kinderen per week, zo’n 14.600 per jaar, die beginnen met roken of vapen, wat resulteert in een dodelijke verslaving. En de helft van die kinderen zal uiteindelijk overlijden aan de gevolgen van hun verslaving. Hoe eerder we beginnen met de start van een rookvrije generatie hoe beter. Ieder kind moet de kans krijgen om rookvrij op te groeien en niet roken moet de nieuwe norm worden. Met elkaar kunnen we de toekomst nu beïnvloeden en allemaal deel uitmaken van de geschiedenis in wording. Daar moeten we vandaag nog mee beginnen.
René Héman, voorzitter artsenfederatie KNMG
1 Overgewicht, roken en alcoholgebruik nauwelijks gedaald sinds 2018 (cbs.nl)
2 Naar een rookvrije Generatie: "Zijn we er al?" - Trimbos-instituut
3 Kinderen en roken: de feiten op een rij - Trimbos-instituut
4 Cijfers roken - Trimbos-instituut
5 Home | Volksgezondheid Toekomst Verkenning
Ben je arts en wil je reageren op dit artikel, stuur dan een mail naar communicatie@fed.knmg.nl