Beroepsgeheim: wat is het medisch beroepsgeheim?

Medisch beroepsgeheim doorbreken

Kan ik als arts vragen beantwoorden van de gemeente over een bepaalde patiënt? Wat mag ik tegen een vertegenwoordiger of voogd van een patiënt zeggen? Moet ik de politie bellen om te voorkomen dat mijn patiënt dronken in de auto stapt? Mag ik zonder toestemming van de patiënt een melding doen bij een vermoeden van kindermishandeling?

Zwijgplicht en verschoningsrecht

Het medisch beroepsgeheim bestaat uit een zwijgplicht en een verschoningsrecht:.

• Zwijgplicht of geheimhoudingsplicht is de plicht om te zwijgen over alles wat je tijdens het werk over een patiënt te weten komt. Dit geldt voor alle informatie over de patiënt. Als arts draag je de verantwoordelijkheid dat niemand toegang krijgt tot deze informatie.
• Verschoningsrecht is het recht om tegenover politie en justitie te zwijgen. In de praktijk houdt dit in dat je bepaalde vragen niet hoeft te beantwoorden als je hiermee het beroepsgeheim doorbreekt. Je zult hierin een eigen afweging moeten maken, afhankelijk van de specifieke situatie die zich voordoet.

Doorbreking van het beroepsgeheim

Er zijn een aantal zorgvuldig bepaalde situaties waarin je als arts het beroepsgeheim moet of mag doorbreken. Als belangrijke voorwaarde geldt dat je de keuze tot doorbreking van het beroepsgeheim moet kunnen motiveren.

Situaties waarin het beroepsgeheim mag worden doorbroken. Zie voor een uitgebreide toelichting op deze doorbrekingsgronden de KNMG-richtlijn Omgaan met medische gegevens (pdf).

1. Met toestemming van de patiënt

Met toestemming van de patiënt mag je gegevens aan andere personen verstrekken. Je bent verplicht om de patiënt vooraf te vertellen over het doel, de inhoud en de mogelijke gevolgen hiervan. De toestemming van de patiënt moet een vrije keuze zijn. Een patiënt moet zijn toestemming ook uitdrukkelijk geven. Dit kan mondeling of schriftelijk. Als je twijfelt of de patiënt wel vrijwillig toestemming heeft gegeven, ga dan (opnieuw) in overleg met de patiënt.

2. Veronderstelde toestemming van de patiënt

In sommige situaties mag je de toestemming van de patiënt voor het delen van gegevens veronderstellen:

• Bij verwijzing naar een specialist
  Bij een verwijzing naar een medisch specialist is het gebruikelijk dat informatie over de patiënt wordt meegestuurd in een verwijsbrief. Als de patiënt heeft ingestemd met de verwijzing, mag je veronderstellen dat de patiënt toestemming geeft voor het verstrekken van deze informatie aan de medisch specialist. De patiënt kan bezwaar maken tegen de gegevensverstrekking. Dan mag je de gegevens niet verstrekken.

• De patiënt is niet in staat om toestemming te geven Is de patiënt niet in staat om toestemming te geven voor de verstrekking van zijn medische gegevens, bijvoorbeeld bij spoedeisende hulp? Dan moet je als arts inschatten of toestemming van de patiënt verondersteld kan worden. Als de patiënt eerder bezwaar heeft gemaakt tegen de gegevensverstrekking, dan is dit leidend.

3. Wettelijke spreekplicht en meldrecht

• Wettelijke plicht om te spreken
  In sommige gevallen ben je als arts wettelijk verplicht om informatie over een patiënt aan een ander te verstrekken. Voorbeelden zijn het melden van bepaalde infectieziekten bij de GGD of het afgeven van een verklaring in geval van overlijden van een patiënt.
• Wettelijk recht om te spreken
  Er zijn ook wettelijke bepalingen die je als arts niet de plicht, maar het recht geven om het beroepsgeheim te doorbreken. Onder het meldrecht vallen bijzondere situaties waarin je als arts medische gegevens mag verstrekken zonder toestemming van de patiënt. Bijvoorbeeld als je een gegrond vermoeden hebt van kindermishandeling of huiselijk geweld. Je mag dan zonder toestemming van een patiënt gegevens verstrekken aan Veilig Thuis, als dat noodzakelijk is om kindermishandeling en/of huiselijk geweld te stoppen. Of om redelijke vermoedens hiervan te laten onderzoeken. Aan deze doorbreking van het medisch beroepsgeheim gaan uitgebreide en zeer zorgvuldige afwegingen vooraf. Hiervoor ben je als arts verplicht het stappenplan en afwegingskader van de KNMG-meldcode kindermishandeling en huiselijk geweld te doorlopen.

4. Conflict van plichten

Het kan gebeuren, dat je als arts in een ‘conflict van plichten’ komt. In zo’n situatie moet je als arts afwegen of je je zwijgplicht doorbreekt vanwege een ander belang, het voorkomen van mogelijk ernstige schade voor de patiënt of een ander.

Een conflict van plichten ontstaat bijvoorbeeld als een patiënt aangeeft iemand anders iets ernstigs te willen aandoen. Het voorkomen van schade kan dan zwaarder wegen dan de privacy van de patiënt. Je kunt in zo’n situatie besluiten de politie (of het slachtoffer) in te lichten. Een ander voorbeeld is een dronken patiënt die zelf met zijn auto naar huis wil rijden. Door de politie in te schakelen kun je mogelijk voorkomen dat deze patiënt zichzelf verwondt of een ander schade toebrengt.

Om een beroep te kunnen doen op het ‘conflict van plichten’ moet aan de volgende voorwaarden worden voldaan:

• Alles is in het werk gesteld om toestemming tot doorbreking van het geheim te verkrijgen.
• Het niet-doorbreken van het geheim levert voor een ander ernstige schade op.
• De arts verkeert in gewetensnood door het handhaven van de zwijgplicht.
• Er is geen andere weg dan doorbreking van het geheim om het probleem op te lossen.
• Het moet vrijwel zeker zijn dat door de geheimdoorbreking de schade aan de ander kan worden voorkomen of beperkt.
• Het geheim wordt zo min mogelijk geschonden.

5. Zwaarwegend belang

Er zijn situaties waarin iemand een ‘zwaarwegend’ belang heeft bij het ontvangen van bepaalde informatie over een patiënt. In de jurisprudentie is als zwaarwegend belang onder meer het recht op informatie over afstamming of informatie over ernstige erfelijke aandoeningen geaccepteerd. In dergelijke situaties is het aan de arts het ‘zwaarwegend belang’ van een ander af te zetten tegen het belang van de geheimhouding.