Dossier / bijgewerkt: 10 juni 2020
Een patiënt wordt voor wilsonbekwaam gehouden als hij niet in staat kan worden geacht tot een redelijke waardering van zijn belangen aangaande een bepaalde (behandelings)beslissing. Omdat een wilsonbekwame patient niet zelfstandig een geneeskundige behandelingsovereenkomst kan aangaan en de rechten en plichten die uit die overeenkomst voortvloeien niet zelfstandig kan uitoefenen, moet een vertegenwoordiger dat voor hem doen.
De vertegenwoordiger treedt namens de wilsonbekwame patiënt op en behartigt diens belangen zo goed als mogelijk. De volgende personen kunnen (in rangorde) als vertegenwoordiger optreden:
Is er geen curator of mentor en ook geen schriftelijk gemachtigde, dan vertegenwoordigt de echtgenoot of levensgezel de betrokkene. Is er ook geen echtgenoot of partner of treedt deze niet als vertegenwoordiger op, dan kan een ouder, kind, broer, zus, grootouder of kleinkind van de patiënt als vertegenwoordiger optreden.
Artsen moeten vertegenwoordigers informeren en om toestemming vragen en desgevraagd ook inzage en afschrift van het medisch dossier geven voor zover dat noodzakelijk is voor het geven van informed consent.
In de praktijk bestaat veel onduidelijkheid over de manier waarop wilsonbekwaamheid moet worden vastgesteld en hoe moet worden omgegaan met vertegenwoordigers van een wilsonbekwame patiënt. De KNMG heeft daarvoor een stappenplan opgesteld (Stappenplan bij beoordeling wilsbekwaamheid bijlage 9 WGBO-rapport deel 2).
Daarnaast heeft de KNMG in een modelrichtlijn (Modelrichtlijn voor hulpverleners over informatie en toestemming bij een meerderjarige wilsonbekwame patiënt bijlage 8 WGBO-rapport deel 2) verduidelijkt op welke manier de arts een meerderjarige wilsonbekwame patiënt (en/of diens vertegenwoordiger) moet informeren en hoe het recht op toestemming in zo’n geval moet worden toegepast.
Ik ben specialist ouderengeneeskunde en werk op de psychogeriatrische afdeling van een verpleeghuis. Daar verblijft een zwaar dementerende man. De zoon van deze patiënt is het niet eens met de zorg en vraagt om een afschrift van het medisch dossier van zijn vader. De eerste contactpersoon is echter de echtgenote van de patiënt. Mag ik een afschrift van het dossier aan de zoon verstrekken?
U mag geen afschrift van het dossier van uw patiënt aan de zoon verstrekken, als deze zoon niet als (wettelijk) vertegenwoordiger optreedt. Alleen de (wettelijk) vertegenwoordiger heeft recht op relevante informatie uit het dossier. Daarbij gaat het om de informatie die nodig is om de taak van vertegenwoordiger goed te kunnen verrichten. In dit geval is de echtgenote de eerst aangewezen persoon om als vertegenwoordiger van de patiënt op te treden. De zoon zal daarom contact met haar moeten opnemen om de gewenste informatie te krijgen.
Als een meerderjarig persoon niet in staat is om een redelijke afweging van zijn belangen ter zake te maken, wordt hij beschouwd als wilsonbekwaam. In dat geval kan een ander namens hem optreden als vertegenwoordiger.
Vertegenwoordiger
Een vertegenwoordiger is een persoon die beslissingen neemt namens een wilsonbekwame patiënt. Deze persoon moet in het belang van de patiënt handelen en de patiënt zo veel mogelijk bij zijn taakvervulling betrekken1. In de Wet op de geneeskundige behandelingsovereenkomst (WGBO) is aangegeven wie als vertegenwoordiger kunnen optreden2. Dit kunnen (in de volgende rangorde) de volgende personen zijn:
de curator of mentor van de patiënt (door de rechter benoemd);
een persoon die schriftelijk door de patiënt is gemachtigd;
de echtgenoot, geregistreerd partner of andere levensgezel van de patiënt;
een ouder, kind, broer, zus, grootouder of kleinkind van de patiënt.
Als er geen curator of mentor is, worden de belangen van de betrokkene behartigd door de schriftelijk gemachtigde. Dit is de persoon die de wilsonbekwame patiënt, toen deze nog wilsbekwaam was, gemachtigd heeft om als vertegenwoordiger op te treden. Ontbreekt een schriftelijk gemachtigde, dan treedt de echtgenoot, geregistreerd partner of andere levensgezel namens de patiënt op.
Is er geen echtgenoot, geregistreerd partner of andere levensgezel? Of wil deze niet optreden als vertegenwoordiger? Dan kan een ouder, kind, broer, zus, grootouder of kleinkind als vertegenwoordiger optreden. Onderling moeten zij uitmaken wie die taak op zich neemt. Komen zij er onderling niet uit, dan mag de arts uit hun midden een vertegenwoordiger aanwijzen.
Informatieverstrekking aan de vertegenwoordiger
Om de taak als vertegenwoordiger goed te kunnen uitvoeren, heeft de vertegenwoordiger recht op inzage in, en een afschrift van het medisch dossier van de patiënt. Dit recht beperkt zich tot de informatie die de vertegenwoordiger nodig heeft voor een goede vervulling van zijn taak.
De arts kan ervan afzien informatie aan de vertegenwoordiger te verstrekken, als dit in strijd is met goed hulpverlenerschap. Hiervan is alleen sprake in uitzonderingsgevallen, bijvoorbeeld als de patiënt uitdrukkelijk bezwaar heeft gemaakt tegen het verstrekken van bepaalde informatie aan de vertegenwoordiger en als de arts meent dat hij die wens kan en moet respecteren.
1 Artikel 7:465 lid 5 BW.
2 Artikel 7:465 lid 3 BW.
Een familielid van een van mijn patiënten heeft mij gevraagd om een schriftelijke verklaring af te geven. Hieruit zou moeten blijken dat bij de patiënt sprake is van ernstige psychische problematiek en een verslaving aan alcohol en drugs. Het familielid heeft de geneeskundige verklaring nodig voor een verzoek om mentorschap dat hij bij de rechtbank heeft ingediend. Mag ik als behandelend psychiater aan dit verzoek meewerken?
Als behandelend arts mag u geen geneeskundige verklaring over uw eigen patiënt afgeven. Dergelijke verklaringen mogen alleen door een onafhankelijke arts worden afgegeven.
In procedures waarin wordt verzocht om mentorschap, bewind of curatele van patiënten, vraagt de rechtbank vaak om een geneeskundige verklaring. De rechter wil zo’n verklaring graag hebben om het verzoek goed te kunnen beoordelen. Een geneeskundige verklaring is echter niet wettelijk vereist. Een behandelend arts kan om deze reden door familieleden van een patiënt worden gevraagd om een geneeskundige verklaring af te geven. Meestal vragen zij aan de arts om in de verklaring aan te geven dat de patiënt – gedeeltelijk, tijdelijk of fluctuerend – wilsonbekwaam is als gevolg van bijvoorbeeld psychische problematiek of een verslaving.
Niet door de behandelend arts
De KNMG-richtlijn Omgaan met medische gegevens schrijft voor dat een behandelend arts geen geneeskundige verklaring mag verstrekken met een waardeoordeel over een eigen patiënt.
De KNMG hanteert dit uitgangspunt, omdat het bij zo’n verklaring vaak gaat om een belang van de patiënt dat buiten de deskundigheid en verantwoordelijkheid van de behandelend arts ligt en een ander doel dient dan de behandeling of begeleiding. Daarnaast is een behandelend arts veelal niet op de hoogte van de medische criteria die gelden voor mentorschap. Ten slotte kan de vertrouwensrelatie tussen de behandelend arts en de patiënt in gevaar komen wanneer de arts een ongunstig oordeel geeft.
Alleen door een onafhankelijke arts
Geneeskundige verklaringen mogen daarom alleen door een onafhankelijke arts, die deskundig is op het gebied van de vraagstelling, worden verstrekt. Een onafhankelijke arts kan een eigen beoordeling maken van de situatie. In dit geval moet die arts deskundig zijn op het gebied van het beoordelen van wilsbekwaamheid1.
Als dat nodig is, kan de onafhankelijke arts wel informatie over de patiënt bij u opvragen.
In dat geval mag u feitelijke medische informatie uit het dossier verstrekken, bijvoorbeeld een gestelde diagnose. Dat mag u alleen doen als u hiervoor gerichte toestemming heeft van de patiënt. Het is echter juist in dit soort situaties, waarin de wilsbekwaamheid van de patiënt aan de orde is, de vraag of de patiënt nog wel in staat is om rechtsgeldige toestemming te geven. Bent u daar niet van overtuigd, dan doet u er verstandig aan het dossier gesloten te houden.
Wilsbekwaamheidsonderzoek en medische verklaringen (Verenso-website)
VIA Register Wilsbekwaamheid (website Vereniging Artsen Volksgezondheid)
1 Zie bijvoorbeeld de informatie op de Verenso-website en de website van de Vereniging Artsen Volksgezondheid.