Dossier / bijgewerkt: 29 oktober 2020
Een geneeskundige verklaring is een schriftelijke verklaring die een oordeel bevat over een patiënt en over de (medische) geschiktheid of ongeschiktheid van een patiënt om bepaalde dingen wel of niet te doen. Als behandelend arts mag je geen geneeskundige verklaring afgeven over eigen patiënten.
Geneeskundige verklaringen beoordelen of iemand in staat is om te werken, een auto te besturen, naar school te gaan, goed voor de kinderen te zorgen. Maar ook: is terecht een geboekte reis geannuleerd of heeft iemand recht op een parkeervergunning of aangepaste woonruimte?
Een geneeskundige verklaring mag alleen worden afgegeven door een onafhankelijke arts. Deze arts kan een onafhankelijke beoordeling maken van de situatie. In veel gevallen is het verstandig de patiënt te verwijzen naar een arts die de criteria kent voor het toewijzen van de desbetreffende voorziening. Als dat nodig is, kan die arts, met de toestemming van de patiënt, extra informatie bij jou opvragen bij en/of andere behandelend artsen.
Als behandelend arts moet je je kunnen concentreren op de behandeling. Een goede vertrouwensrelatie met de patiënt is daarvoor belangrijk. Die vertrouwensrelatie kan onder druk komen te staan wanneer je een voor de patiënt ongunstig oordeel geeft en er een belangenconflict ontstaat.
Het voorkomt dat de patiënt vanuit persoonlijke belangen niet alle informatie met je deelt die noodzakelijk is voor zijn behandeling en/of toewijzing van de voorziening.
Als behandelend arts ben je niet altijd op de hoogte van de criteria die bepalen of een voorziening kan worden toegewezen, of de vaardigheden die nodig zijn om bepaalde dingen te doen. Het is daarom ook in het belang van de patiënt dat de arts die de geneeskundige verklaring afgeeft, goed weet welke zaken wel en niet van belang zijn voor de beoordeling.
U kunt uw patiënt adviseren het volgende te doen:
navraag te doen bij de instantie die van hem een geneeskundige verklaring vraagt of hij niet kan volstaan met een verklaring van hemzelf over zijn gezondheidstoestand, eventueel in de vorm van een in te vullen vragenlijst;
een afschrift van zijn medisch dossier waarin bepaalde belangrijke feiten over zijn gezondheidstoestand staan vermeld (bijvoorbeeld de uitslag van een looptest, de uitslag van een meting van diens gezichtsvermogen etc.) te verstrekken aan de instantie die een geneeskundige verklaring vraagt;
contact te zoeken met een ter zake deskundige arts waarbij die patiënt niet onder behandeling staat. Deze arts kan met toestemming van de patiënt ook feitelijke informatie over zijn gezondheidstoestand bij jou of een andere behandelend arts opvragen en deze informatie bij zijn beoordeling betrekken;
de instantie die van hem een geneeskundige verklaring verlangt, te vragen om een onafhankelijke arts voor hem te regelen.
Om patiënten uit te leggen waarom je als behandelend arts geen verklaring kan afgeven, biedt de KNMG uitleg in verschillende talen die je aan je patiënt kunt meegeven. Deze is beschikbaar in het Nederlands, Engels, Duits, Frans, Spaans, Turks, Marokkaans Arabisch en Pools. De documenten zijn hieronder te downloaden.
Mijn patiënt gaat op vakantie en vraagt mij om een zogenoemde Schengenverklaring in te vullen voor de Ritalin die ik heb voorgeschreven. Mag ik dat als behandelend arts doen?
U mag als behandelend arts op verzoek van uw patiënt een Schengenverklaring invullen, als u de Ritalin zelf heeft voorgeschreven. Dit mag, omdat het gaat om feitelijke medische informatie en niet om een waardeoordeel over uw patiënt.
Een patiënt heeft een Schengenverklaring nodig als hij:
In de Schengenverklaring moet staan dat deze medicatie voor eigen gebruik is en is voorgeschreven door een arts. De verklaring is bijvoorbeeld nodig voor zware pijnstillers, Ritalin, medicinale cannabis en bepaalde slaap- en kalmeringsmiddelen. De verklaring oorkomt dat patiënten op reis (juridische) problemen krijgen, als deze middelen bij hen worden aangetroffen. De voorschrijvende arts moet de verklaring ondertekenen en het CAK moet hem waarmerken. Een Schengenverklaring is dertig dagen geldig. Meer informatie is te vinden op de website van het CAK.
Geen geneeskundige verklaring
De KNMG heeft als standpunt dat een behandelend arts geen geneeskundige verklaringen afgeeft over eigen patiënten. In een geneeskundige verklaring geeft de arts een waardeoordeel over een patiënt en diens (medische) geschiktheid om bepaalde dingen wel of niet te doen. Zo’n verklaring dient een ander doel dan behandeling of begeleiding.
Hoewel de term ‘verklaring’ misschien iets anders doet vermoeden, verstrekt een arts met een Schengenverklaring alleen feitelijke medische informatie. Hij geeft hierin immers aan dat hij bepaalde medicatie, die valt onder de Opiumwet, aan de patiënt heeft voorgeschreven.
Mijn patiënte wil graag een geneeskundige verklaring van mij, omdat ze wegens rugklachten niet meer in staat is om naar de sportschool te gaan. Met die verklaring kan ze haar jaarabonnement bij de sportschool tussentijds opzeggen. Mag ik deze verklaring afgeven?
Als behandelend arts mag u geen geneeskundige verklaring afgeven over uw eigen patiënt. Dergelijke verklaringen mogen alleen door een onafhankelijke arts worden afgegeven.
Een geneeskundige verklaring is een (schriftelijke) verklaring van een arts. In zo’n verklaring geeft de arts een waardeoordeel – dat op medische gegevens is gebaseerd – over de patiënt en diens gezondheidstoestand. Vaak wordt de arts gevraagd om een oordeel te geven over de (medische) geschiktheid van de patiënt om bepaalde dingen wel of niet te kunnen doen. Voorbeelden daarvan zijn: Is iemand in staat om te werken, een auto te besturen, naar school te gaan of goed voor de kinderen te zorgen? Heeft iemand terecht een geboekte reis geannuleerd wegens ziekte? Of heeft iemand recht op een aangepaste woonruimte?
De KNMG heeft als standpunt dat een behandelend arts geen geneeskundige verklaringen afgeeft over een eigen patiënt. Daar zijn verschillende redenen voor:
Wie mag een geneeskundige verklaring afgeven?
Om deze redenen mogen geneeskundige verklaringen alleen worden afgegeven door een onafhankelijke arts, die deskundig is op het gebied van de vraagstelling. De onafhankelijke arts kan een eigen beoordeling maken van de situatie. Zo nodig kan deze arts, met toestemming van de patiënt, wel extra informatie opvragen bij de behandelend arts(en).
Wel feitelijke informatie
Een behandelend arts mag wel feitelijke medische informatie over de patiënt verstrekken, als deze daar toestemming voor geeft. Zo mag hij bijvoorbeeld melden dat bij de patiënt een bepaalde diagnose is gesteld of dat hij bepaalde medicatie heeft voorgeschreven.
Toelichting voor patiënten
Om patiënten uit te leggen waarom de behandelend arts geen geneeskundige verklaring afgeeft, heeft de KNMG een toelichting geschreven. Deze toelichting (voorheen bekend als het 'weigeringsbriefje') is beschikbaar in de volgende talen: Nederlands, Engels, Frans, Duits, Spaans, Pools, Marokkaans Arabisch, Turks en Papiaments. De behandelend arts kan deze toelichting aan de patiënt meegeven. De toelichting is te vinden in het webdossier Geneeskundige verklaring.
Een 22-jarige patiënt van mij moet binnenkort rijexamen doen. Hij heeft de Gezondheidsverklaring (Eigen Verklaring) van het CBR ingevuld. Omdat hij een psychische aandoening heeft, heeft hij de vraag daarover met ‘ja’ beantwoord. Vervolgens heeft het CBR hem een brief gestuurd met het verzoek om bij deze vraag een aantekening te laten plaatsen door zijn arts. Ik heb de Gezondheidsverklaring bekeken en zag dat mijn patiënt hierin de vraag naar misbruik van alcohol en drugs onterecht met ‘nee’ heeft beantwoord. Door het ondertekenen van de verklaring voelt dit voor mij als ‘meewerken aan fraude’. Moet ik de verklaring altijd ondertekenen?
Een patiënt is zelf verantwoordelijk voor het juist invullen van de Gezondheidsverklaring (Eigen Verklaring). Als arts bent u alleen verantwoordelijk voor de juistheid van de gegevens die u zelf verstrekt. U hoeft de Gezondheidsverklaring niet te ondertekenen als u twijfelt over de juistheid van de antwoorden die de patiënt heeft ingevuld. Wel doet u er goed aan om dit met uw patiënt te bespreken.
Het Centraal Bureau Rijvaardigheidsbewijzen (CBR) beoordeelt of iemand rijgeschikt is. Hiermee wordt bedoeld dat iemand lichamelijk en geestelijk gezond genoeg is om een motorvoertuig te besturen. Daarom moet iedereen die een rijbewijs wil halen, vooraf een Gezondheidsverklaring invullen. In sommige situaties moet deze verklaring ook worden ingevuld bij het verlengen van het rijbewijs. Dit laatste geldt voor:
personen met een rijbewijs met een beperkte geldigheidsduur vanwege hun medische situatie
personen van 75 jaar of ouder
personen met een groep 2-rijbewijs (vrachtwagen of bus).
Gezondheidsverklaring
Op de Gezondheidsverklaring moet de aanvrager een aantal medische vragen beantwoorden met ‘ja’ of ‘nee’. Als een van de vragen met ‘ja’ is beantwoord, ontvangt de aanvrager een brief met het verzoek om een aantekening bij deze vraag te laten plaatsen door een arts. Ook kan de arts gevraagd worden om een specifieke vragenlijst (hulpformulier) bij de Gezondheidsverklaring in te vullen, zoals de diabetesvragenlijst. De aantekening en de vragenlijst mag door iedere BIG-geregistreerde arts worden ingevuld, ook door de behandelend arts.
U mag alleen feitelijke medische informatie verstrekken , met uitdrukkelijke toestemming van de patiënt. U mag geen oordeel geven over de rijgeschiktheid van de aanvrager (zie hiervoor het praktijkdilemma Mag ik als behandelend arts een rijbewijskeuring verrichten?).
Verantwoordelijkheid patiënt
Uitgangspunt bij het invullen van de Gezondheidsverklaring is dat de patiënt verantwoordelijk is voor de juistheid van de antwoorden die hij heeft ingevuld. De arts tekent alleen voor de juistheid van de gegevens die hij zelf heeft verstrekt, en niet voor de juistheid van de antwoorden van de patiënt. Het kan echter gebeuren dat de arts constateert dat de patiënt een vraag niet correct heeft beantwoord. In dat geval is de arts niet verplicht om het formulier te ondertekenen.
Het verdient aanbeveling om twijfels over de ingevulde antwoorden met de patiënt te bespreken en hem te wijzen op zijn eigen verantwoordelijkheid. Dit geldt temeer als de verzwegen medische informatie van grote invloed is of kan zijn op de rijvaardigheid van de patiënt.
Een familielid van een van mijn patiënten heeft mij gevraagd om een schriftelijke verklaring af te geven. Hieruit zou moeten blijken dat bij de patiënt sprake is van ernstige psychische problematiek en een verslaving aan alcohol en drugs. Het familielid heeft de geneeskundige verklaring nodig voor een verzoek om mentorschap dat hij bij de rechtbank heeft ingediend. Mag ik als behandelend psychiater aan dit verzoek meewerken?
Als behandelend arts mag u geen geneeskundige verklaring over uw eigen patiënt afgeven. Dergelijke verklaringen mogen alleen door een onafhankelijke arts worden afgegeven.
In procedures waarin wordt verzocht om mentorschap, bewind of curatele van patiënten, vraagt de rechtbank vaak om een geneeskundige verklaring. De rechter wil zo’n verklaring graag hebben om het verzoek goed te kunnen beoordelen. Een geneeskundige verklaring is echter niet wettelijk vereist. Een behandelend arts kan om deze reden door familieleden van een patiënt worden gevraagd om een geneeskundige verklaring af te geven. Meestal vragen zij aan de arts om in de verklaring aan te geven dat de patiënt – gedeeltelijk, tijdelijk of fluctuerend – wilsonbekwaam is als gevolg van bijvoorbeeld psychische problematiek of een verslaving.
Niet door de behandelend arts
De KNMG-richtlijn Omgaan met medische gegevens schrijft voor dat een behandelend arts geen geneeskundige verklaring mag verstrekken met een waardeoordeel over een eigen patiënt.
De KNMG hanteert dit uitgangspunt, omdat het bij zo’n verklaring vaak gaat om een belang van de patiënt dat buiten de deskundigheid en verantwoordelijkheid van de behandelend arts ligt en een ander doel dient dan de behandeling of begeleiding. Daarnaast is een behandelend arts veelal niet op de hoogte van de medische criteria die gelden voor mentorschap. Ten slotte kan de vertrouwensrelatie tussen de behandelend arts en de patiënt in gevaar komen wanneer de arts een ongunstig oordeel geeft.
Alleen door een onafhankelijke arts
Geneeskundige verklaringen mogen daarom alleen door een onafhankelijke arts, die deskundig is op het gebied van de vraagstelling, worden verstrekt. Een onafhankelijke arts kan een eigen beoordeling maken van de situatie. In dit geval moet die arts deskundig zijn op het gebied van het beoordelen van wilsbekwaamheid1.
Als dat nodig is, kan de onafhankelijke arts wel informatie over de patiënt bij u opvragen.
In dat geval mag u feitelijke medische informatie uit het dossier verstrekken, bijvoorbeeld een gestelde diagnose. Dat mag u alleen doen als u hiervoor gerichte toestemming heeft van de patiënt. Het is echter juist in dit soort situaties, waarin de wilsbekwaamheid van de patiënt aan de orde is, de vraag of de patiënt nog wel in staat is om rechtsgeldige toestemming te geven. Bent u daar niet van overtuigd, dan doet u er verstandig aan het dossier gesloten te houden.
Wilsbekwaamheidsonderzoek en medische verklaringen (Verenso-website)
VIA Register Wilsbekwaamheid (website Vereniging Artsen Volksgezondheid)
1 Zie bijvoorbeeld de informatie op de Verenso-website en de website van de Vereniging Artsen Volksgezondheid.