Gedragsregels en richtlijnen bieden een leidraad voor het handelen van de arts. Het doel van de KNMG is om artsen handvatten te bieden om invulling te geven aan hun professioneel handelen. Leden van een KNMG-beroepsvereniging en leden die rechtstreeks bij de KNMG zijn aangesloten, zijn expliciet aan de gedragsregels en richtlijnen van de KNMG gebonden. Voor de tuchtrechter hebben deze ook betekenis voor bijvoorbeeld niet-leden en soms zelfs voor andere beroepsbeoefenaren, zoals fysiotherapeuten. Het is daarom zaak dat artsen kennis hebben van de gedragsregels en richtlijnen.
Veel wettelijke bepalingen zijn algemeen geformuleerd en bevatten ruime begrippen zoals ‘verantwoorde zorg’ en ‘de zorg van een goede hulpverlener’. In gedragsregels en richtlijnen geeft de KNMG een nadere invulling aan dergelijke begrippen. Hiernaast besteden de gedragsregels aandacht aan verschillende onderwerpen die nog niet in wetgeving geregeld zijn, maar die wel de beroepsuitoefening van de arts aangaan.
De civiele- en tuchtrechter kan de stukken van de KNMG gebruiken bij het toetsen van het handelen van de arts aan wettelijke (en tucht)normen, zo voor de invulling van (wettelijke) begrippen als ‘verantwoorde zorg’ en ‘zorg van een goed hulpverlener’. Zodoende hebben de gedragsregels betekenis voor de professionele standaard van de arts in het algemeen en gelden deze naast - bijvoorbeeld - de richtlijnen en standaarden van de wetenschappelijke verenigingen.
Een huisarts heeft een patiënt in zijn praktijk met een crimineel verleden. De patiënt is soms psychotisch, maar heeft altijd geweigerd zich te laten onderzoeken. De patiënt heeft de huisarts verteld dat hij een reclasseringsambtenaar 'aan het mes zal rijgen'. De huisarts neemt dit dreigement heel serieus. Mag de huisarts zijn beroepsgeheim doorbreken en, zo ja, jegens wie?
Bij concreet gevaar mag een arts zijn beroepsgeheim doorbreken indien de arts ervan overtuigd is dat er sprake is van een reële dreiging en dat dit gevaar uiteindelijk alleen kan worden afgewend door te spreken. Het verdient aanbeveling dat de arts de reclasseringsambtenaar dan rechtstreeks benadert. Contact opnemen met de politie heeft niet de voorkeur, ook omdat de politie met een dergelijke melding waarschijnlijk weinig kan.
In de wet staat dat een arts zijn beroepsgeheim mag doorbreken bij toestemming van de patiënt of in geval van een wettelijke meldplicht (bijvoorbeeld bij bepaalde infectieziekten).
Er zijn daarnaast situaties denkbaar waarin de arts meent dat een ander belang zwaarder weegt dan zijn beroepsgeheim, omdat door te spreken ernstig nadeel kan worden voorkomen (conflict van plichten). De arts moet zelf dan een afweging maken tussen de belangen die worden gediend door het beroepsgeheim, te weten de toegankelijkheid van de gezondheidszorg en de privacy van de patiënt, en andere belangen. Besluit een arts dat andere belangen zwaarder wegen, en daarmee zijn beroepsgeheim te doorbreken, dan is hij alleen niet strafbaar als hij zich met succes kan beroepen op overmacht (artikel 40 WvSr.). Dat kan alleen als aan alle onderstaande voorwaarden is voldaan:
Bij doorbreking van het beroepsgeheim mag de arts slechts die gegevens verstrekken die nodig zijn om schade te voorkomen. Die gegevens moeten soms aan het potentiële slachtoffer, soms aan de politie of een ander worden verstrekt afhankelijk van de situatie. Indien het mogelijk is, moet de arts aan de patiënt melden dat hij de gegevens aan een ander heeft verstrekt.
“Eén van mijn patiënten wil een verwijzing voor een second opinion. Ze is het er niet mee eens dat de neuroloog haar niet wil behandelen, nadat uit de scans geen bijzonderheden bleken. Nu wil zij door een andere neuroloog worden gezien. Moet ik als huisarts zo’n verwijsbrief schrijven?”
Ja, als uw patiënt een second opinion wil en zij vraagt u om een verwijzing, dan moet u daar aan meewerken. Tenzij u zwaarwegende redenen hebt om dat niet te doen.
Een patiënt heeft altijd recht op een second opinion van een arts die niet bij de behandeling is betrokken. Onder een second opinion wordt verstaan: ‘Een advies over (een deel van) de gezondheidstoestand van de patiënt van een andere arts dan de behandelend/ onderzoekend arts.’
In de Gedragregels voor artsen van de KNMG staat dat artsen verwijzingsverzoeken voor een second opinion moeten honoreren, tenzij zij zwaarwegende bezwaren hebben. Zo’n bezwaar kan bijvoorbeeld zijn dat de patiënt meerdere malen voor dezelfde problematiek een second opinion aanvraagt. Het is niet de bedoeling dat patiënten het oordeel van hun behandelend arts eindeloos bij verschillende artsen laten toetsen. Dat leidt vaak tot verwarring, draagt niet bij aan de kwaliteit van zorg en doet een nodeloos beroep op de zorg.
De patiënt mag voor een second opinion zelf een arts uitzoeken, maar kan ook zijn (behandelend) arts vragen om hierbij te helpen. Zo kan de huisarts een spilfunctie krijgen als de patiënt onder behandeling is van een specialist en een second opinion wil van een andere specialist. Specialisten kunnen ook rechtstreeks, zonder tussenkomst van de huisarts, verwijzen naar een andere specialist. Wel is het dan wenselijk dat de huisarts wordt geïnformeerd over de inhoud van de second opinion.
Sommige zorgverzekeraars vergoeden een second opinion alleen als de patiënt een verwijzing heeft. Het is aan te raden om uw patiënt daar op te attenderen.