Eén van mijn collega’s ziet er al een tijdje slecht uit. Ik weet dat hij van een wijntje houdt. Nu valt me op dat hij soms naar alcohol ruikt. Ook vergeet hij de laatste tijd afspraken. Ik heb het vermoeden dat hij zijn alcoholgebruik niet meer onder controle heeft. Ik twijfel of ik hier iets van kan en wil zeggen. Moet ik in actie komen als ik vermoed dat mijn collega-arts te veel drinkt?
Als je vermoedt dat je collega-arts te veel drinkt, heb je de morele en professionele verantwoordelijkheid in actie te komen door het vermoeden bespreekbaar te maken.
Maak een afspraak met je collega om het vermoeden te bespreken. Bereid het gesprek goed voor. Het kan zijn dat de collega ontkent, boos wordt of anderszins emotioneel reageert tijdens het gesprek. Het is goed je te realiseren dat vaak meerdere gesprekken nodig zijn voordat de collega erkent dat hij hulp nodig heeft en hulp zoekt. Soms kan het helpen om iemand anders, zoals een collega, leidinggevende of vertrouwenspersoon, erbij te betrekken. Je kunt voor advies ook terecht bij ABS-artsen. Zij kunnen bijvoorbeeld tips geven om als collega’s op een goede manier met elkaar in gesprek te gaan.
Als je vermoedt dat het alcoholgebruik van je collega-arts risico's voor het welzijn van je collega, de patiëntveiligheid of de kwaliteit van zorg met zich meebrengt, heb je de morele en professionele verantwoordelijkheid actie te ondernemen door het gesprek aan te gaan. Deze verantwoordelijkheid wordt groter als de risico’s voor patiënten of andere betrokkenen toenemen.
Daarnaast geldt voor jou en je collega-arts de KNMG-standpunt Nul is de Norm. Uitgangspunt is dat artsen hun werk nuchter horen te verrichten. Deze gedragsregel kun je mogelijk gebruiken in het gesprek met je collega-arts.
Het kan zijn dat je ertegen opziet om in gesprek te gaan met je collega-arts. Gedachten die je kunnen weerhouden, zijn bijvoorbeeld:
‘Stel dat ik het mis heb…’
‘Waarschijnlijk zal mijn collega direct ontkennen, dus het maakt niet uit of ik er iets van zeg.’
‘Wie ben ik om hier iets van te zeggen. Wat mijn collega doet in zijn/haar vrije tijd is zijn/haar eigen zaak.’
‘Ik heb geen klachten van patiënten gehoord.’
‘Ik wil onze samenwerking niet schaden.’
'‘Als de collega zich ziek meldt, moet ik diensten overnemen en ik heb het al zo druk.’
Dit zijn veel voorkomende gedachten. Het zijn geen redenen om niet in actie te komen. Door in gesprek te gaan, toon je medemenselijkheid richting je collega en draag je mogelijk bij aan zijn herstel, de patiëntveiligheid en de kwaliteit van zorg. Niets doen helpt je collega niet verder en kan risico’s meebrengen voor de patiëntveiligheid. Als je niet in actie komt, terwijl dat wel binnen jouw mogelijkheden lag, kan dit mogelijk leiden tot een tuchtrechtelijk verwijt of een claim.
Het is mogelijk dat zich een calamiteit voordoet die verband houdt met overmatig alcoholgebruik van je collega-arts. Meld dit dan bij de daarvoor verantwoordelijke functionaris of volg het protocol bij vermeend disfunctioneren1. In geval van een dergelijke calamiteit is de zorgaanbieder wettelijk verplicht hiervan melding te doen bij de IGJ2.
1 Zie bijvoorbeeld: modelprotocol vermeend disfunctioneren huisarts of het modelreglement functioneringsvraag medisch specialist
2 Zorgaanbieders (instellingen of solistisch werkende zorgverleners) zijn eindverantwoordelijk voor de kwaliteit van de zorg en daarom wettelijk verplicht calamiteiten te melden bij de IGJ (artikel 11 Wkkgz).
Een patiënt van mij krijgt vanwege een tekort aan vitamine B12 iedere twee weken een injectie toegediend. De eerste paar keer heb ik (als huisarts) deze injectie bij de patiënt gezet, maar de patiënt geeft aan dat hij dit vanaf nu zelf wel kan doen. Ik vraag mij af of ik op het verzoek van de patiënt kan ingaan en wat het voor mij betekent als de patiënt hier fouten bij maakt. Ben ik als arts verantwoordelijk voor een injectie die een patiënt zelf in de thuissituatie zet?
Als uw patiënt zelf een injectie wil zetten in zijn thuissituatie, dan is het uw verantwoordelijkheid om ervoor te zorgen dat dit op een verantwoorde manier kan gebeuren. Als u duidelijke instructies heeft gegeven maar de patiënt deze niet opvolgt, ligt de verantwoordelijkheid of aansprakelijkheid voor eventuele fouten in beginsel niet bij u.
Voorbehouden handelingen
Het zetten van een injectie is een zogenoemde ‘voorbehouden handeling’. Volgens de Wet BIG mogen zorgverleners voorbehouden handelingen alleen verrichten als zij daartoe bevoegd zijn of als zij handelen in opdracht van een bevoegde beroepsbeoefenaar1. Bovendien moeten ze bekwaam zijn om de handeling uit te voeren2.
De Wet BIG is echter alleen van toepassing in situaties waarin beroepsmatig gehandeld wordt. De voorwaarden voor het verrichten van een voorbehouden handeling gelden daarom niet als een patiënt deze handeling zelf uitvoert. Of als hij dit laat doen door een van zijn naasten thuis. Dit geldt ook voor het zetten van injecties: het staat de patiënt en zijn naasten vrij om deze handeling zelf uit te voeren.
Verantwoordelijkheid van de arts
Dat neemt niet weg dat u als arts wel uw verantwoordelijkheden heeft. Sommige middelen lenen zich niet om in de thuissituatie te worden toegediend door personen die daarvoor niet bevoegd en bekwaam zijn. Bijvoorbeeld omdat de mogelijke risico’s te groot zijn. Deze middelen moet u dan zelf toedienen.
Besluit u dat een patiënt en/of zijn naaste een bepaalde injectie zelf in zijn thuissituatie kan zetten? Dan moet u zich ervan vergewissen dat dat op een verantwoorde manier kan gebeuren. Dit betekent dat u ervoor moet zorgen dat degene die de injecties gaat zetten daar de benodigde vaardigheden voor verwerft, zodat eventuele schade voorkomen kan worden.
Daarnaast moet u de patiënt en/of degene die de injectie gaat zetten, duidelijk uitleggen wat de potentiële risico’s en de voor- en nadelen zijn van het zelf zetten van de injectie. Ook moet u duidelijk maken wat de eventuele gevolgen zijn als de injectie niet adequaat wordt gezet. Verder doet u er goed aan om in het medisch dossier van de patiënt aan te tekenen wat u met hem heeft besproken en dat hij hiermee heeft ingestemd.
Als er toch iets fout gaat
Als u duidelijke instructies hebt gegeven, maar de patiënt volgt deze niet op en gaat er daardoor toch iets mis, dan ligt de verantwoordelijkheid of aansprakelijkheid in beginsel niet bij u.
1 Artikel 35 wet BIG.
2 Artikel 35a wet BIG.
Een coassistent vraagt of hij bij een patiënt een injectie mag toedienen. Dit is een voorbehouden handeling. Mag een coassistent voorbehouden handelingen verrichten, zoals injecteren?
Een coassistent mag niet zelfstandig een voorbehouden handeling indiceren of verrichten. Hij mag dit wel doen in opdracht van een arts. In dat geval moet voldaan zijn aan de eisen die de Wet op de individuele gezondheidszorg (Wet BIG) daaraan stelt. Dit betekent onder meer dat de coassistent bekwaam moet zijn om de handeling te verrichten en dat er voldoende toezicht moet zijn.
Eisen Wet BIG
In de Wet BIG staan voorbehouden handelingen genoemd. Deze handelingen mogen alleen door zelfstandig bevoegde zorgverleners worden uitgevoerd. Niet zelfstandig bevoegde zorgverleners mogen deze handelingen alleen uitvoeren als:
ze daarvoor opdracht hebben gekregen van een zelfstandig bevoegde zorgverlener, zoals een arts; en
ze bekwaam zijn om de handeling uit te voeren; en
de opdrachtgever zo nodig aanwijzingen geeft voor de uitvoering van de handeling en daar ook toezicht op houdt.
Daarbij maakt het niet uit welke functie of welk beroep de niet zelfstandig bevoegde zorgverlener heeft.
Bekwaamheid
Ook coassistenten mogen dus voorbehouden handelingen verrichten, als er wordt voldaan aan de eisen die de wet BIG hieraan stelt. Bekwaamheid is een van de belangrijkste van deze eisen. Deze bekwaamheid mag in een opleidingssituatie niet te snel worden aangenomen. Dit betekent dat de arts in zo’n situatie de mate van bekwaamheid expliciet aan de orde laat komen. Hij kan niet zomaar aannemen dat de coassistent tijdens zijn opleiding in voldoende mate heeft geleerd om bepaalde voorbehouden handelingen te verrichten. Ook heeft de coassistent zelf een verantwoordelijkheid om aan te geven of hij zich voldoende bekwaam acht om de voorbehouden handeling te verrichten.
Aanwijzingen
Dat betekent niet dat coassistenten nooit voorbehouden handelingen mogen verrichten. Zij zullen dit toch moeten doen om de vereiste bekwaamheid te kunnen verwerven. Daarom mogen coassistenten de handelingen wel uitvoeren, als zij uitgebreid aanwijzingen en toezicht krijgen van een arts en de arts de mogelijkheid heeft om tussentijds in te grijpen. De coassistenten zullen hier ook zelf om moeten vragen. De aanwijzingen en het toezicht moeten ertoe leiden dat coassistenten zich voldoende bekwaam achten om de voorbehouden handelingen verantwoord te kunnen uitvoeren.